چند وقتی است که آمار پایین مطالعه در کشور به موضوعی در خور توجه تبدیل شده و فکر مسئولان را به خود مشغول کرده است. این موضوع در شهر ما به صورت حادتری است. به طوری که بعد از گذشت 50 سال از ورود مطبوعات به شهر هم چنان یک دکه مطبوعاتی داریم و حتی نام برخی از مطبوعات شهر برای مردم شهر ناآشناست.
در کنار آن، موضوع کتابخانه ها که می توانند نقش مهمی در افزایش سرانه مطالعه داشته باشند و موجب توسعه شهری شود در شهر ما کم وبیش مورد توجه قرار گرفته است.
در یک دهه گذشته در شهر به یاری خیرین همیشه در صحنه شهرستان ، کتابخانه ها رشد چشمگیری هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی داشته اند، به طوری که اکنون 63 درصد از کتابخانه های شهر مشارکتی است یعنی از 36 باب کتابخانه های شهرستان23 باب توسط خیرین ساخته شده است. اگر چه این جز موارد خوب شهرستان ما محسوب می شود اما نکاتی در پیرامون آن باید مورد توجه قرار گیرد.

سرانه مطالعاتی هر نفر در خمینی شهر
در سال 1384 که سند چشم انداز 20 ساله کشور به مرحله تدوین رسید به کتابخانه ها نیز اشاره ای شد. از جمله این که تا سال1404 باید به ازای هر100 نفر 8 متر فضای کتابخانه ای موجود باشد. سال گذشته مولایی رییس سابق کتابخانه های شهرستان به این موضوع اشاره ای کرد و گفت : ما اولین شهرستان استان اصفهان هستیم که به این سرانه دست یافته ایم.
در شهرستان 320 هزار نفری ما نزدیک به 30هزار متر فضای کتابخانه ای موجود است و تمامی شهرها و روستاهای شهرستان یا دارای کتابخانه هستند و یا کتابخانه های در حال ساخت دارند. از جمله فرهنگسرای اصغرآباد که با کمک 300 میلیونی تومانی خیرین در حال ساخت است.این از جمله آمار خوشحال کننده بود اما نباید موجب غفلت های بعدی ما باشد.

 

فضاهای بدون کتاب
اما نگاهی به بندهای دیگر این قانون بیانگر کمبودهای شهرستان ماست. از جمله این که باید به ازای هر نفر4 جلد کتاب در شهرستان موجود باشد که اگر جمعیت شهرستان را 320 هزار نفر در نظر بگیریم بایستی این رقم در شهرستان ما به یک میلیون و 280 هزار جلد کتاب برسد که البته الان نزدیک320 هزار جلد کتاب موجود است و این یعنی 25 درصد سرانه ایده آل( به ازای هر نفر یک کتاب).
اگر چه پیشنهاد مبادله کتاب و اهدا و نذر کتاب در چند سال اخیر توسط نهاد کتابخانه ها و همین طور خرید کتاب توسط کتابخانه ها تا حدودی موثر بوده اما باید ادامه داشته باشد و با تقویت بودجه ها از طریق اعتبارات دولتی یا کمک نهادهایی مثل شهرداری و یا جذب کمک های خیرین این مشکل را حل کرد. به عنوان نمونه تاکنون بیش از70 میلیون تومان از سهم نیم درصد عوارض شهری از طریق شهرداری خمینی شهر به نهاد کتابخانه ها پرداختشده است که در مقایسه با سال گذشته رشد خوبی داشته و نشان دهنده توجه مطلوب مسئولین به حوزه های فرهنگی است که به نظر نیاز است در آینده نیز افزایش یابد.

پراکندگی ناعادلانه
یکی از مواردی که در افزایش کتاب و کتابخوانی نقش اساسی دارد نزدیکی فضای کتابخانه به افراد است. باید امکانات به صورت عادلانه توزیع شود بطوریکه تمامی مردم شهر به کتابخانه دسترسی داشته باشند. با نگاهی گذرا به شهر در می یابیم که محلات هرستان و کرتمان و مسکن مهر فاقد کتابخانه اند. در محدوده هفتصد دستگاه چند کتابخانه وجود دارد که یکی از آن ها در طبقه فوقانی مسجد النبی است و از مخزن کوچکی برخورداراست و البته به سبب وجود سالن مطالعه، بیشتر کتاب های کنکوری در آن یافت می شود. دیگر کتابخانه این محل در طبقه فوقانی مسجد حضرت سجاد(ع) در حال ساخت است و پیش بینی میشود در سال آینده افتتاح شود.
در محدوده مسکن مهر هم زمینی بابت ساخت کتابخانه در نظر گرفته شده که متولی آن اداره مسکن و شهرسازی است و البته به تعهدات خود عمل نکردهاست.
اما در قسمت جنوبی شهر 2 هزار متر زمین در محله هرستان برای ساخت فرهنگسرا اهدا شدهو باید تغییر کاربری آن صورت گیرد و البته در میان تعجب هنوز بلاتکلیف مانده است.

در درچه نیز کتابخانه شهدای احمدآباد در حال ساخت است و به زودی به بهره برداری می رسد اما بعضی از محلات این شهر از جمله اسلام آباد کتابخانه ندارند.در سطح شهرستان بسیاری از کانون های مساجد از فضای کتابخانه یا مخزن کتابخانه بهره مند هستند برای نمونه به گفته یکی از فعالین مساجد، کانونی در شهر وجود دارد که بیش از1000 جلد کتاب در مخزن خود دارد اما بدلیل سوءمدیریت در عمل استفاده ای از آن ها نمی شود.

اعضای کتابخانه ها
از جمله موارد مهم بعدی تعداد اعضای کتابخانه هاست که باید تا پایان سند چشم انداز 35 درصد از مردم شهرها عضو کتابخانه باشند.بهرحال کتاب و کتابخوان دو عضو مهم این قصه اند وبه نظر علیرغم توجه به کتاب، کتابخوان ها جا مانده اند.
اکنون کتابخانه های شهرستان 33 هزار عضو دارد یعنی حدود11 درصد و پیش بینی میشود با ادامه فعالیت های فرهنگی که در چند سال گذشته اجرا شده این رقم تا سال1404 در شهرستان به33 درصد برسد یعنی با وجود 12 سال فرصت و وجود همه برنامه های فرهنگی باز هم از استاندارد اعلام شده کمتر هستیم.

کتابخانه استاندارد
نکته بعدی مربوط به استاندارد سازی کتابخانه هاست. استاندارد سازی در زماناحداث و تعمیرات احتمالی در سال های بعد باید مورد توجه باشد. استاندارد مربوط به نوع ساخت و محل قرارگیری سالن مطالعه و مخزن کتابخانه و همین طور سیستم سرمایش و گرمایش و بسیاری موارد دیگر است.به طور نمونه در کتابخانه استاندارد باید سالن مطالعه و مخزن از هم جدا باشند تا از ایجاد سروصدا جلوگیری شود اما در بسیاری از کتابخانه ها از جمله کتابخانه باقرالعلوم این نکته رعایت نشده است و یا کتابخانه کودکان باید در مکان خلوت و شادی باشد اما این نیز چندان در شهر به چشم نمی آید.
از جمله نکات قابل تامل تناسب تعداد کتابخانه های کودکان با وضعیت شهر است اما در شهر فقط چند کتابخانه از جمله کتابخانه الغدیر و فرهنگسرای نیمه کاره بعثت شامل این طرح می شوند.

سرانه وحشتناک مطالعه
از جمله موارد قابل توجه در عرصه کتاب و کتابخوانی سرانه مطالعه است.در حالی سرانه مطالعه در کشور در سال گذشته 79 دقیقه بود که این رقم برای شهرستان ما پایین است.
رقمی که البته اینآمار از مطالعه درسی و غیر درسی گرفته تا خواندن قرآن و ادعیه، روزنامه ها و همین طور خبرگزاری ها توسط کارشناسان نهاد کتابخانه های شهرستان به صورت تخمینی و برای اولین بار در استان به دست آمد وچندان قابل استناد نیست اما با نگاهی به اوضاع فعلی شهرستان این آمار چندان هم غیرمنطقی به نظر نمی رسد.
در عین حال اقداماتی برای افزایش آن صورت گرفت که میتوان به ارسال مجلات و روزنامه ها به بعضی از کتابخانه ها از جمله باقرالعلوم و دستگرد و دو کتابخانه در درچه اشاره کرد که البته مدتی به دلیل کسری بودجه این طرح متوقف شد وبراساس شنیده ها این طرح دوباره از سر گرفته شده و ملزم به تحت پوشش قراردادن همه کتابخانه هاست.ابعاد تاثیرگذار کتابخانه ها
کتابخانه ها می توانند با اجرای برنامه های فرهنگی نقش به سزایی در توسعه فرهنگ شهری داشته باشند. البته کتابخانه های خمینی شهر از این امر غافل نیستند و سابقه اجرای مسابقات نقاشی،نویسندگی، برنامه مخصوص زنان خانه دار و افراد تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی را در کارنامه دارند. اما براساس شنیده ها امسال قرار است با 70 میلیون تومان پولی که به عنوان بودجه تملک دارایی ها به نهاد کتابخانه های شهرستان اختصاص یافته 30 میلیون تومان آن به تجهیز کتابخانه ها اختصاص یابد و 40 میلیون باقیمانده صرف ساخت و ساز و رنگ آمیزی چند کتابخانه شود. و البته میتوان با مدیریت صحیح بخشی از این پول را در امور فرهنگی هزینه کرد.

راه حلی به نام کتابخانه تخصصی
در حالت کلی مسئولیت این کتابخانه ها بانهاد کتابخانه های عمومی است اما این نهاد مسئولیت و برنامه ای برای کتابخانه های تخصصی ندارد. کتابخانه های تخصصی توسط شهرداری ها و خیرین و یا دانشکده ها و البته تحت نظر نهاد کتابخانه ها ساخته می شوند.
جایگاه کتابخانه های تخصصی در شهر را می توان با توجه به بافت شهری تشخیص داد.ما در شهر کتابخانه میرداماد را داریم که نوعی کتابخانه تخصصی فقه و اصول محسوب می شود و دارای بیش از 3000 کتاب عربی است.همین طور کتب خطی که توسط آیت الله میرداماد از امارات و لبنان جمع آوری شده در آن نگهداری می شود و حتی طلبه هایی از دیگر شهرها از جمله قم از مخزن آن استفاده می نمایند و یا کتابخانه امام صادق اندانکه راه اندازی مرکز مشاوره در این کتابخانه و وجود تعداد قابل توجهی کتاب خانواده در این مرکزبا استقبال مردم روبرو شد.
اما در شهرستان ما نیاز به ساخت4 کتابخانه تخصصی دیگر ضروری به نظر می رسد.
در گام اول با توجه به وجود7 دانشگاه در سطح شهر و با در نظر گرفتن این نکته که تمامی این دانشگاه ها دارای رشته های فنی مهندسی هستند به نظر می رسد ساخت کتابخانه تخصصی فنی مهندسی هم می تواند برای دانشجویان قابل استفاده باشد و هم دانش آموزان را با این رشته ها آشنا کند.
در گام دوم کتابخانه تخصصی پزشکی یکی از نیازهای اصلی محسوب می شود. پرفسور میردامادی سال گذشته در مصاحبه با فرصت گفته بود که بیش از400 پزشک متخصص و عمومی خمینی شهری در تهران مشغول به کارند که با اضافه کردن پزشکان خمینی شهری دیگر مناطق کشور می توان دریافت که استعداد مردم این خطه در پزشکی بالاست. تا جایی که بنیان گذار علم طب عفونی نیز از خمینی شهر است.

راه اندازی مرکز تحقیقاتی محمد رسول الله دستگرد نیز می تواند باعث رشد این حرفه در شهر شود. آنگاه راه اندازی کتابخانه تخصصی پزشکی و پیراپزشکی نیز چندان غیرمنطقی نیست.
در بعد زیست محیطی نیز با علم به این موضوع که خمینی شهر از لحاظ طبیعت و جاذبه های گردشگری زیست محیطی پتانسیل بالایی دارد و همین طور در برخی از محصولات کشاورزی از جمله گلابی و گیلاس و سیب و توتون جز پیشروهاست و صد البته سنگ آن از شهرت بسزایی برخوردار است ساخت کتابخانه تخصصی منابع طبیعی و محیط زیست و کشاورزی می تواند نقش مهمی در شهر ایفا کند.
در بعد مذهبی نیز با توجه به اهمیت مراسمات دینی ومسائل مذهبی در شهرستانی که ملقب به حسینیه ایران است ساخت کتابخانه تخصصی عاشورایی علاوه بر افزایش آمار کتابخانه ها می تواند از رواج هرگونه رفتار خرافه جلوگیری کند و توطئه های دشمن و خطرات غربی را تضعیف سازد.
درمجموع ساخت و تجهیز کتابخانه های تخصصی می تواند ثمرات خوبی برای شهر داشته باشد وسابقه کتابخانه میرداماد شاهدی بر این ادعاست که از دیگر استان ها نیز استقبال کننده دارد.

کتابخانه های تاریخی
ساخت و تجهیر کتابخانه ها امری زمان بر و پر هزینه است . اگر چه کمک خیرین و نیم درصد درآمد شهرداری می تواند به این امر مهم کمک کند اما اصل مسئله را حل نمی کند. پس باید به فکر راه های دیگری بود.
با توجه به بافت تاریخی شهرستان به خصوص محلات جنوبی شهر از جمله محله های هرستان و کرتمان و وجود خانه های تاریخی در این دو محل و با توجه به این نکته که خانه های تاریخی به خاطر قدیمی بودن و قرار گرفتن در بافت فرسوده قیمت بسیار پایینی دارند و از سوی دیگر مرمت آن ها پول زیادی می خواهد می شود می شود از کمک خیرین برای خرید و مرمت این خانه های تاریخی کمک گرفت و آن ها را به کتابخانه تبدیل نمود.
حبیبی نماینده میراث فرهنگی شهرستان در این باره گفت: بافت این محلات تاریخی و کمتر توسعه یافته است و وجود خانه های تاریخی در این محلات دور از ذهن نیست. اگر این خانه ها شرایط تبدیل شدن به کتابخانه را داشته باشندما استقبال می کنیم برای نمونه کتابخانه میراث در اصفهان در یک خانه تاریخی است.
یکی از فعالان کتابنیز دراین باره گفت: می بایست فضای این خانه ها بیش از100 متر باشد تا نهاد قبول کند، که عموما خانه های تاریخی مساحت زیادی دارند.
این امر علاوه بر ساماندهی وضعیت کتاب و کتابخوانی در شهر باعث حفظ آثار تاریخی می شود. علاوه بر آن با توجه به قانون ثبت اسناد تاریخی نیمی از مرمت کل و سالیانه آن بر عهده اداره میراث خواهد بود و صرفه جویی اقتصادی را در سال های بعدی به دنبال دارد.
از طرف دیگر نیز عمومی کردن این مکان ها سبب آشنایی مردم شهر با آثار تاریخی می شود که ضمن تقویت و باور عمومی می تواند باعث رونق جایگاه گردشگری شهرستان شود و اشتغال زایی و درآمد زایی را در پیش داشته باشد.

حرف آخر
در پایان نباید این نکته را فراموش کرد که بسیاری از اعضای کتابخانه ها بدلیل آنچه فقر مطالعه محسوب می شود کارت های عضویتی خاک خورده دارند و باید علاوه بر تغییر در ساختار فیزیکی کتاب وکتابخانه روش مدیریتی جدیدی برای تغییر رویکرد مردم در مطالعه ایجاد کرد. در شهرهای بزرگ مسئولین با قراردادن ایستگاه مطالعه در نقاط مختلف شهر در پی تغییر نگرش مردم هستند که البته جایگاه کتاب در شهرهای مختلف متفاوت است وبه نظر می رسد باید با تامین سلایق مختلف این فرهنگ خفته را دوباره احیا کنیم.