رحیم خان محمد رحیمخان سدهی- مسجد رحیمخان

راستی چقدر این شعر استاد اجل سعدی علیه الرحمه که می فرماید:
نام نیک گر بماند زآدمی / به کزو ماند سرایی زرنگار
درباره شادروان رحیمخان سدهی صدق می کند زیراکه چه بسیار ثروتمندان و صاحبان نفوذ و قدرت که در گوشه و کنار شهرستان همایونشهر به وجود آمده ولی امروز از ثروت ونفوذ آنها اثری باقی نمانده و خاک اجساد آنها هبائامنثورا شده است. فقط در این میان نام رحیمخان باقی مانده و شاید تا سالیان دراز هم باقی بماند.

و اما علت بقای نام این بزرگ مرد، نیکو کار، خیر اندیش همانا بنای مسجد عالی و با شکوهی است که در یکی از خیابان های فرعی اصفهان، سر به فلک کشیده و در جنب مساجد رفیع و بناهای منیعی که قدرت و پول سلاطین نامدار صفوی آنها را به وجود آورده، خودنمایی می کند. ما برای ضبط در تاریخ واینکه از این مرد نیکوکار یعنی رحیم خان تجدید خاطره در ذهن خوانندگان عزیز سالنامه فرهنگ همایونشهر نموده باشیم به ذکر تاریخچه مختصری از این مسجد مبادرت می نماییم.

همان قسم که یادآور شدیم در یکی از خیابان های فرعی خیابان شاه که این خیابان را به محله نو و بخش دو اصفهان متصل می کنند، بنای عظیمی با کاشی های رنگارنگ و گنبد و شبستان وسیعی دیده می شود که چون بانی و موسس آن مرحوم رحیم خان سدهی بوده به نام مسجد رحیم خان معروف و مشهور شده است.

رحیم خان فرزند ارشد باقر خان سدهی و دو برادر دیگر او به نام های کریم خان ومحمد حسن خان موسوم بوده اند. طبق کتیبه موجود در مسجد ساختمان این بنای عظیم به سعی مرحوم محمد رحیمخان واهتمام عالی جنابان محمد کریم خان ومحمد حسین خان اتمام یافته است.

این سه برادر هر سه مدت درازی در دستگاه ظل السلطان فرزند ناصرالدین شاه حاکم فعال و مختار ما یشاء اصفهان به خدمات دولتی مشغول بوده ومحمد رحیم خان لقب(امین الرعا) و محمد کریم خان لقب (وکیل الرعایا) داشته و اولی یعنی محمد رحیم خان قریب سی سال از طرف ظل سلطان ضابط شهر بوده است.

مسجد رحیم خان که از حیث شکوه وعظمت و وسعت دست کمی از مسجد سید واقع در محله بیدآباد ندارد، دارای سه در عمده می باشد و در مجاور آن مقبره مرحوم مدرس که از اعاظم علمای اصفهان بوده وهم چنین قبر مرحوم (محاسب الدوله) بانی فرهنگ جدید در اصفهان قرار گرفته است.

مسجد رحیم خان مانند اغلب مساجد بزرگ اصفهان گنبد اصلی آن درطرف جنوب قرار گرفته منتهی بر خلاف مساجد دیگر شبستان در طرف شمال ودر دوطرف مشرق ومغرب آن دارای گنبد های اصلی نمی باشد.

اتمام گنبد مسجد در سال 1290 قمری انجام گرفته وماده تاریخ اتمام گنبد که اثر طبع شیوای شاعر شیرین گفتار مرحوم خرم اصفهانی با چند شعر دیگر که ذیلا همه آنها را نقل می کنم چنین است:

به تاریخ ارکان آن گفت خرم به مسجد پی طاق شد جفت ارکان
(1290)
این گنبد بر روی ستون های سنگی قطور و مرتفعی قرار گرفته که از جنس سنگ های سیاه و دوبه دو با یکدیگر موازی و نصب آنها نیز از شاهکارهای معماریست.

این گنبد از کاشی های خشتی تزیین شده منتهی عمر بانی مسجد کفاف نداده که کاشی های داخلی گنبد وسقف آن را کامل نماید. اطراف محورگنبد از نوع همان کاشی های خشتی زینت شده و کتیبه زیر با خط نسخ روی کاشی بالای محراب دیده می شود: قالی الله تعالی انما یعمر مساجدالله من آمن بالله...تا... وهم راکعون وصدق الله العلی العظیم وصدق رسوله الکریم فی 1304

ازتاریخ فوق معلوم می شود تزیینات مسجد مدت چهارده سال طول کشیده است بالای محراب کتیبه دیگری به همان به این قسم نوشته شده است:
قال رسول اله (ص) عمود الدین اذا قبلت قبل ماسواها و اذا ردت رد ما سواها فی سنه 1304

کتیبه سر در اصلی مسجد که در خیابان فرعی منشعب از خیابان شاه باز می شود و بر روی کاشی خشتی به خط نسخ نوشته شده بدین قرار است:
«قال رسول اله انا مدینه العلم و علی بابها» در ایام دولت جاوید مدت محیی مراسم شریعت سید المرسلین و مشید قواعد ملت دین و مخرب آثار الکفاء السلطان ناصرالدین شاه قاجار خلداله ملکه و اوان حکمرانی معدن جود و احسان حضرت اشرف اقدس و الاظل السلطان دام اجلاله به سعی مرحوم خلدآشیان محمد رحیم خان امین الرعایا و اهتمام عالی جنابان محمد کریم خان وکیل الرعایا و محمدحسین خان امین الرعایا اتمام یافت. 1301

از کتیبه فوق دو نکته معلوم می شود یکی آنکه قسمت اعظم تزیینات مسجد بعد از فوت مرحوم محمدرحیم خان و به دستیاری دو برادر آن مرحوم انجام گرفته و دیگر آنکه لقب الرعایا که متعلق به [بانی] مسجد رحیم خان بوده بعد از فوت او به برادرش محمد حسین خان داده شده است.

سابق بر این جلوی این در اصلی مسجد یک سراشیبی تندی از دو طرف خیابان بود که به علت گود بودن زمین مسجد به وجود آمده بود و هم اکنون برای دخول به مسجد باید چند پله پایین رفت. در صحن مسجد سکوی مستطیل و حوض وسیعی است که برای رفع حوایج مسلمین ساخته شده است. در طرف شمال مسجد روی دهلیزی که به طرف مقبره مرحوم مدرس منتهی می شود چند حجره فوقانی است که شاید برای موذن و خدمتگزاران مسجد بنا گردیده است. روی هم رفته مسجد رحیم خان یکی از مساجد با روح و بزرگ دوره قاجاریه است که به خوبی معرف سبک معماری و حجاری و کاشیکاری این دوره می باشد و علاوه بر این حکایت از بسط ید و ایمان و اعتقاد راسخ بانی مسجد یعنی محمد رحیم خان سدهی می نماید و عجب در این است که خود ظل السلطان با همه ثروت و مکنتی که داشته از خود اثر خیری در اصفهان باقی نگذاشته است در صورتی که نایب الحکومه او یعنی رکن الملک شیرازی و ضابط او یعنی مرحوم محمدرحیم خان چند مسجد و آب انبار و بناهای خیر دیگری از خود به یادگار گذاشته اند. خداوند روح پر فتوح همه آنها را غریق رحمت خویش نماید.

به قلم محمد صدرهاشمی رییس دبیرستان فرهنگ

 

به گزارش خبرنگار فرصت آنلاین، مسجد رحیم خان به عنوان یکی از بناهای جالب و نفیس اصفهان مربوط به دوره قاجار است و در خیابان طالقانی، خیابان مسجدرحیم خان واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱۲ مهر ۱۳۷۷ باشماره ۲۱۲۴ به€Œعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

 ساختمان این اثر جالب که در محله نو خواجو واقع شده  در سال ۱۲۹۰ هجری قمری شروع شد و در سال ۱۳۰۴ هجری قمری به پایان رسید. شیوه معماری و خطوط و تزیینات مسجد رحیم خان شباهت بسیاری با مسجد سید دارد.