- فاضل اسکندری، نویسنده سده ای ساکن روسیه 10 مرداد سال جاری درگذشت و پوتین برای تجلیل از او، یک روز عزای عمومی اعلام کرد.

- پدر بزرگ او (ملااسکندر) از آجرپزهای اسفریز و مکتب دار این منطقه بوده است.
€- از فاضل به عنوان یکی از بزرگ ترین نویسندگان معاصر کلاسیک روسیه یاد می شود.

 

در شماره های پیشین، گزارشی از تاریخ تجارت در خمینی شهر و رفت و آمد کاروان های تجاری سده به کشورهای روسیه و هند و پاکستان منتشر کردیم و نوشتیم این کاروان ها همزمان با بهار راهی روسیه شده و تابستان را در این کشور سردسیر به داد و ستد می پرداختند. با نزدیک شدن پاییز، راهی هندوستان می شدند تا همزمان با کاهش گرما در این کشور گرمسیر، به خرید و فروش اجناس مورد نیاز خود بپردازند.
بررسی های ما نشان داد به مرور زمان و طی این رفت و آمدها، برخی از مردم سده ساکن این کشورها شدند و حتی ارتباطات فامیلی برقرار کردند. متقابلا برخی از اهالی این کشورها راهی خمینی شهر شده و برای همیشه اینجا ساکن شدند.
طایفه اسکندری از جمله این خانواده هاست که همراه با کاروان تجاری راهی روسیه شد و همانجا اقامت گزید.

سده €“ سال 1250 هـ.ش
از دیرباز، خشت مالی و آجرپزی یکی از مشاغل اصلی مردم اسفریز است و مردم از این طریق امرار معاش می کرده اند. در بین ایشان، مردی دانا و جا افتاده به نام ملااسکندر وجود دارد که حرفه اش خشتمال است و در کنار آن، با بهره گیری از سواد و دانش خود، در مکتبخانه به کودکان، مشق زندگی می آموزد.
چرخ زندگی ملااسکندر و خانواده اش به روال عادی می چرخید و او از این طریق امرار معاش می کرد تا اینکه سراسر کشور دچار قحطی بزرگی شد. قحطی سالهای (1249-1250 هـ.ش) باعث تلفات جانی فراوانی در ایران و منطقه اصفهان گردید(1). شهرهای اصفهان، یزد و مشهد از کانون های اصلی این قحطی به شمار می آمدند به گونه ای که براساس برخی منابع، این شهرها یک سوم جمعیت خود را از دست دادند.(2)

 

عزیمت به روسیه
در این شرایط، ملااسکندر تصمیم می گیرد با خانواده خویش کوچ کرده و به منطقه ای دیگر برود؛ منطقه ای خارج از ایران. رفت و آمد کاروان های تجاری سده به روسیه و هند باعث شده بود او اطلاعات خوبی از شرایط زندگی در دیگر کشورها از جمله روسیه داشته باشد. او به همراه خانواده خود همراه با دو پسرش عبداله و عزیزاله به همراه کاروان تجاری حاج ابراهیم (معروف به حاج ابراهیم حاج علی اکبر) راهی روسیه می شوند.

 

اقامت در قفقاز
ملااسکندر منطقه مرزی قفقاز (روستای چگم آبخازیا) را برای سکونت انتخاب می کند. از نکات جالب و قابل تحسین، تدبیر این پیرمرد سدهی برای کمک به مردم این روستاست، تدبیری که باعث می شود مردم روستا خود را وامدار او بدانند.
از دیرباز، بین اهالی روستای چگم و روستای مجاور دعوایی قدیمی وجود داشته و ارتباط بین اهالی این دو روستا تیره شده بود. ملااسکندر زمینه ها و ریشه های این دعوا را بررسی کرده و با تدبیر و درایت خاص خود این دعوا را فیصله داده و اهالی دو روستا را آشتی می دهد. از آن پس، ملااسکندر در آن منطقه جایگاه و محبوبیت خاصی پیدا می کند.
عبداله فرزند ملااسکندر همانجا با زنی روس ازدواج کرده و "فاضل" ثمره این پیوند است. عبداله به یاد پدر، فامیل اسکندری را برای خود و فرزندانش برمی گزیند و اینگونه "فاضل اسکندری" پا به عرصه گیتی می گذارد.
"فاضل" تنها ۹ سال داشت (سال 1317 شمسی) که پدرش -در راستای سیاست اخراج ایرانیان از اتحاد شوروی تبعید و- به اردوگاه کار اجباری برده شد و در سال ۱۹۵۷ در همانجا درگذشت. از آن پس او و برادرش فریدون و خواهرش گیولی در نزد خانواده مادری خود ماند و پرورش یافت.

 

بر مدار ترقی
فاضل عبداالویچ اسکندر دوران اولیه رشد و تحصیل را در روستای چگم آبخازیا پشت سر گذاشت و برای ادامه تحصیل به مسکو رفت. در مسکو در ابتدا در انستیتو روزنامه نگاری پذیرفته شد و پس از اندک مدتی به انستیتو ادبیات ماکسیم گورکی راه یافت و تحصیلات خود را در این انستیتو پایان برد.
فاضل اسکندر هم شعر می€Œسرود و مجموعه اشعار زیادی تصنیف کرده و هم در حوزه ادبیات داستانی قلم میزد. نبوغ او در داستان نویسی به گونه ای است که توانست در زمره یکی از برجسته€Œترین نویسندگان معاصر روس قرار گیرد.

 

کسب جایزه کتاب بزرگ روسیه
رمان سندرو از چگم که مبتنی بر تجربیات کودکی و نوجوانی وی در روستای چگم آبخازیاست از معروف€Œترین رمان€Œهای اوست که اکثر جوایز مهم ادبی از جمله جایزه کتاب بزرگ روسیه را به خود اختصاص داده است.
فاضل اسکندر از سال ۲۰۱۲ سه سال پیاپی از سوی روسیه به کمیته جایزه نوبل ادبیات برای دریافت این جایزه معرفی شد و به باور بسیاری از منتقدان و کارشناسان، شایستگی دریافت نوبل ادبیات را به تمامی دارا بود.

 

در جستجوی پدر
عناصر شرقی و ایرانی در جای جای آثار این نویسنده محبوب و بزرگ روس به چشم می€Œخورد و به گفته نزدیکان وی، یافتن رد پایی از پدر و آگاهی از سرنوشت او که براساس اسناد و مدارک موجود در نزد خانواده وی از سال ۱۹۳۸ در ایران رقم خورده است از آرزوهای این نویسنده کهنسال بود.

 

درگذشت
فاضل اسکندر، روز یکشنبه دهم مرداد سال جاری در سن ۸۷ سالگی درگذشت. با درگذشت او، ولادیمیر پوتین پیام تسلیتی را منتشر کرده و برنامه های بزرگداشتی در آن کشور تدارک دیده شد.
جمهوری آبخازیا در ساحل دریای سیاه، زادگاه فاضل اسکندر، سه شنبه را به عنوان روز سوگواری اعلام عزای عمومی کرد.
رسانه های روسی پیرامون درگذشت این نویسنده سدهی الاصل نوشتند: "براساس برنامه اعلام شده از سوی دولت، یک خیابان در سوخومی مرکز آبخازیا به نام فاضل اسکندر نامیده خواهد شد و همچنین پیکره وی در میدانی مرکزی نصب می€Œشود. از سوی دیگر در روسیه برنامه وداع مقام های دولتی و شخصیت های فرهنگی با نویسنده فقید برگزار خواهد شد و سپس در آرامستان نود دویچی مسکو ویژه مشاهیر شوروی پیش از فروپاشی و روسیه دفن خواهد شد."
ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه در پیامی درگذشت این طنزپرداز، شاعر و نویسنده برجسته ایرانی تبار را تسلیت گفت. پوتین در پیام تسلیت خود که ساعتی پس از انتشار خبر فوت فاضل اسکندر صادر کرد، از وی به عنوان "خالق آثار ماندگار ادبی و فرهنگی" یاد کرد و درگذشت وی را "عمیقا تسلیت" گفت.

 

آثار وی
اسکندری که با نوشتن طنز در دوره حکومت شوروی به شهرت رسید بسیاری از تابوهای سیاسی حکومت کمونیستی را شکست، با این حال هیچگاه خود را مخالف سیاسی نمی€Œدانست اما منتقد سیاست€Œهای استالین محسوب می€Œشد.
بسیاری از آثار او نوشته€Œهای فکاهی درباره زندگی روزمره در قفقاز بود. او چندین بار جوایز ادبی دولتی در دوره شوروی و سپس روسیه دریافت کرد.
او در دوره اصلاحات میخائیل گورباچف در اواخر دهه ۱۹۸۰، مدتی کوتاه به عضویت €œکنگره نمایندگان خلق€ درآمد. اسکندر پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی کمتر نوشت و کمتر درباره سیاست اظهار نظر کرد.
میوه ممنوعه و داستان€Œهای دیگر انجیل به روایت چگام (چگام روستای محل تولد اوست) و خانه€Œای زیر درختان سرو از جمله€Œ کتاب€Œهای اوست که به انگلیسی ترجمه شده است.
گزیده€Œای از داستان€Œهای او با عنوان آرامگاه لنین با ترجمه زهرا محمدی توسط نشر نو در ایران منتشر شده است.

**
1- محققان قحطی بزرگ سال ۱۲۴۹ شمسی را از هولناک ترین و مرگبارترین رویدادها در طول دو قرن اخیر و حتی در دوران بعد از حمله مغول دانسته€Œاند.[۱۰] به گونه€Œای که سال شروع قحطی به عنوان سال مجاعه ، مبدأ محاسبات تاریخی قرار گرفته است. برطبق برآوردها حدود یک دهم جمعیت ایران در این سالها از گرسنگی مردند. عوامل طبیعی از جمله اقلیم ویژه ایران، کمبود منابع آب و بارندگی، همچنین خشکسالی€Œهای متناوب در داخل فلات ایران از جمله دلایل بروز قحطی محسوب می€Œگردند.

 

منابع:
€- آوری، پیتر، کاویل همیلی و چارلز ملویل، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تاریخ ایران به روایت کمبریج/ افشار، ایرج، چهل سال تاریخ ایران
€- گرنی، جان و منصور صفت گل، قم در قحطی بزرگ
€- سایت تابناک
- تحقیقات میدانی