يكي از بارزترين مصاديق تربيت ديني و بلكه مهمترين نمود آن در حوزه احكام و عبادات، نماز است. نماز بزرگترين فريضه‏ الهي وپيش درآمد قبولي ساير اعمال و عبادات است.
انسان موجودي است كه از ابعاد گوناگون برخوردار است و به تبع آن تربيت نيز ابعادي دارد كه خود به اقسامي تقسيم مي‏گردد: تربيت اخلاقي، تربيت ديني، تربيت جسماني، تربيت اجتماعي و... درسيره تربيتي نخستين امام شيعيان نيز اين ابعاد و انواع تربيت مورد توجه واقع گرديده با بررسي كامل و مفصّل هر يك از اين ابعاد و انواع، نيازمند ارايه يك مقاله مستقل وبلكه يك كتاب است ولي از آنجا كه موضوع اين مقاله، عام بوده وامكان بررسي مفصل هركدام دراين مقاله وجود ندارد، به‏ ناچار بصورت اشاره واگذرا بدان نظر مي‏افكنيم.

تربيت ديني:
مراد ما از تربيت ديني محدوده خاصي است، هر چند تربيت ديني به‏ يك معنا بسيار عام و گسترده است و شامل همه ابعاد وجودي انسان مي‏گردد امّا در اينجا، مراد از تربيت ديني، مقابل تربيت اخلاقي، اجتماعي و ساير ابعاد است و عمدتاً حوزه مربوط به عقايد و احكام عبادي از دين را شامل مي‏گردد. تربيت ديني به اين معنا در سيره تربيتي امام‏ علي عليه‏ السلام از اهميت خاصي برخوردار است و در ذيل به نمونه‏ هايي از آن اشاره مي‏كنيم:

1 - نماز:
يكي از بارزترين مصاديق تربيت ديني و بلكه مهمترين نمود آن در حوزه احكام و عبادات، نماز است. نماز بزرگترين فريضه‏ الهي وپيش درآمد قبولي ساير اعمال و عبادات است. علي عليه‏السلام در طول عمر با بركتشان زيباترين جلوه ‏ها را در نماز به‏ نمايش گذاشتند، او در حالت جنگ و صلح، بيماري و سلامت،در خانه و مزرعه، برمسند حكومت و خانه‏ نشيني 25 ساله و در همه حالات و شرائط، نماز مهمترين عمل او بود و فرزندان خود رابدان سفارش مي‏نمود. در وصيتي به امام حسن عليه‏السلام و تمامي خانواده و فرزندانش آنها رابه نماز سفارش كرده مي‏فرمايد: "از خدا بترسيد، از خدا بترسيد درباره نماز زيرا كه نماز بهترين كارهاو ستون دين شماست او نه تنها خود و فرزندانش به نماز اهميت مي‏دادند كه همه پيروان وشيعيان خود را به تعليم نماز به فرزندان و سعي در تشويق آنان به مدوامت بر آن، فرا خوانده‏ اند. آن حضرت فرمود: "علّموا صيسانكم الصلوة و خذوهم بها اذا بلغوا الحلم" "در كودكي به فرزندانتان نماز راتعليم دهيدو هنگام بلوغ، آنان را به نماز وا داريد. فريضه‏ نماز درتربيت ديني چنان مهم است كه حتي در پيش از بلوغ، تنبيه مختصر فرزند به‏ خاطر ترك آن، روا دانسته شده است. علي عليه‏السلام خطاب به يكي از اصحاب فرمود: "كودكان اهل خانه‏ات را با زبان به نماز و طهارت تأديت نما و وقتي به سن ده سالگي رسيدند، آنان را بر ترك آن، تنبيه بدني نما ولي از سه بار بيشتر تجاوز نكند. نكته قابل توجهي كه در اين دو حديث وجود دارد، توجه حضرت به مراحل تربيت و نيز روش آشنا نمودن فرزندان با نماز و اقامه آن است، زيرا در مورد نماز بين دوره كودكي و بلوغ فرق گذاشته‏ اند، در دوره كودكي تاقبل از ده سالگي فقط سفارش به آموزش و تعليم نماز نموده ‏اند و تنها به اقدام زباني و سفارش كلامي اكتفا نموده ‏اند، در اين مرحله تأكيد بر آمادگي و زمينه سازي براي اقامه نماز شده است. اما در سن ده سالگي هر چند هنوز به‏ حّد بلوغ نرسيده امّا بعلت رشد مناسب كودك در اين سن و تا حدودي رسيدن به سن تمييز و تشخيص، تأكيد عملي بر اقامه نماز است و آنگاه كه به سن بلوغ رسيدند تأكيد بر واداشتن آنها به نماز و ترك نكردن آن است.

2 ـ آموزش قرآن:
قرآن كتاب آسماني و مهمترين منبع اسلامي است، قرآن سرچشمه معارف الهي است و در تربيت ديني جايگاهي بس عظيم دارد. علي عليه‏السلام در نامه تربيتي خود به فرزندش امام‏ حسن عليه‏ السلام بعد از آنكه براهميت تربيت و تسريع در آن تأكيد مي‏نمايند، نخستين اقدام خود را تعليم و آموزش قرآن و معارف و احكام حلال وحرام آن بيان مي‏كند:"... واَنْ ابتدئك بتعليم كتاب‏اللّه و تأويله وشرايع الاسلام و احكامه و حلاله و حرامه لا اجاوز ذالك بك الي غيره..."،"نخست تو را كتاب خدا بياموزم وتأويل آن رابه ‏تو تعليم دهم و شريعت اسلام و احكام آن را از حلال و حرام بر تو آشكار سازم و (درآغاز) به چيزي غير از قرآن نپردازم. همچنين آن حضرت در توصيه به فرزندش محمدبن حنيفه، فرمود: "...برتو باد به خواندن قرآن و عمل كردن به آنچه در آن است و اينكه به مقررات و دستورات حلال و حرام آن و امر و نهي آن پايبند باشي. همچنين خواندن قرآن رادر شب و روز و هنگام تهجّد برخود لازم بداني چرا كه قرآن عهدنامه ‏اي‏ است از سوي خداوند تبارك و تعالي به خلق خود، پس واجب است بر هر مسلماني كه در هر روز به عهدنامه خود بنگرد ولو پنجاه آيه باشد.

3 ـ تعليم دعا:
در تربيت ديني، دعا و درخواست از خداوند جايگاه ويژه ‏اي دارد. دعا ابزاري است كه بنده را به خالق پيوند مي‏دهد و از طريق آن، نيازهاي فردي و دروني خويش را با خداوند قادر متعال در ميان مي‏گذارد و در پرتو آن به سكون و آرامش نايل مي‏آيد. علي عليه‏السلام در سيره تربيتي خويش به عنصر دعا اهميت زيادي قائل شده‏ اند. آن حضرت هم دعاهایی را به فرزندان خود تعليم مي‏دادند و هم آنان
قرآن عهدنامه‏ ای است از سوي خداوند تبارك و تعالي به خلق خود، پس واجب است بر هر مسلماني كه در هر روز به عهدنامه خود بنگرد ولو پنجاه آيه باشد.
را بر مداومت بر آن توصيه مي‏نمودند. امام حسين عليه‏السلام مي‏فرمايد: "پدرم مرا به خواندن دعاي جوشن كبير و حفظ و بزرگداشت آن توصيه نمودند و سفارش كردند كه در هنگام وفاتشان آن را بر كفنشان بنويسم و آن را به خانواده‏ ام تعليم دهم و آنان را بر خواندن آن برانگيزانم.
هر چند در روايات براي دعا اوقات خاصي بيشتر مورد تأكيد قرار گرفته و برخي دعاهاي خاص در اوقات خاص وارد شده، امّا علي عليه‏السلام در سيره تربيتي خود هر فرصت مناسب را مغتنم شمرده و به تعليم دعا به فرزندانش پرداخته، براي نمونه در هنگام غذا خوردن فرزندش امام مجتبي عليه‏السلام را به دعايي هميشگي سفارش نموده و در ضمن آن به نقش تغذيه و سلامتي جسماني براي انجام عبادات و نيز وسيله بودن غذا براي توان عبادت بيشتر، اشاره مي‏نمايد؛ آن حضرت فرمود: "فرزندم! هيچ لقمه سرد يا گرمي را مخور و هيچ شربت يا جرعه آبي را منوش الاّ اينكه قبل از خوردن و آشاميدن، اين دعا را بخواني "اللّهمّ انّي اسئلك في اكلي و شربي السلامة من وعكه والقوّة به علي طاعتك و ذكرك و شكرك فيما بقيته في بدني و اَنْ تشجعني بقوّته علي عبادتك و ان تلهمني حسن التحرز من معصيتك. امام علي عليه‏السلام به دليل اهميت دعا و نقش آن در تربيت ديني، نه تنها در طول زندگي خويش به فرزندان خود تعليم دعا مي‏نمودند بلكه در واپسين لحظات عمر خويش و در هنگام احتضار نيز از اين امر غافل نبودند، چنانكه در همان حالت حساس احتضار به فرزند خويش امام‏ حسن عليه‏ السلام دعايي راتعليم نموده‏ اند.

4 - آشنايي با علوم اهل بيت عليهم ‏السلام
آشنا نمودن فرزندان با علوم اهلبيت عليهم ‏السلام و سخنان و عقايد مربوط به آنان، از جمله عناصر مهم تربيت ديني در فرهنگ شيعي و علوي است. بر والدين ضروري است كه ضمن آشنا نمودن اجمالي آنان با مذاهب اسلامي عقايد حقّه شيعه را به آنان تعليم دهند و بذر محبت اهلبيت عليهم‏ السلام را در دلهاي آنان بيفشانند و آنان را با معارف غني، متقن و روشنگر اهلبيت عليهم‏ السلام آشنا نمايند. تعليم معارف و محاسن دانش ناب اهلبيت عليهم‏السلام به فرزندان آنها را در حريم امن عقيده قرار داده و از آثار شوم هجوم عقايد و انديشه‏ هاي ناپاك مصون مي‏دارد. مرحوم صدوق با سند خود در حديث چهارصدگانه از علي عليه‏ السلام نقل كرده است كه حضرت فرمود:"علّموا صبيانكم من علمنا ماينفعهم اللّه به لاتغلب عليهم المرجئة برأيها"،"به كودكان خود آن مقدار از دانش ما كه به‏حال آنان مفيد است، تعليم دهيد تا انديشه و نظر مرجئه برآنان غالب نگردد.

5 ـ رعايت آداب و سنن اسلامي در هنگام تولد فرزند:
در سيره تربيتي معصومين عليهم‏ السلام از لحظه تولد نوزاد، فعاليتهاي تربيتي آغاز مي‏گردد و با اينكه نوزاد توان بالفعل درك اشياء و اعمال را ندارد امّا در عين حال انجام برخي آداب و مراسم براي تربيت صحيح او درآينده مؤثر است، از اين رو علي عليه‏السلام در ضمن حديث چهارصدگانه خود به اصحابش، آنان را به انجام اين آداب در هنگام ولادت فرزندانشان توصيه نموده‏ اند:"...در روز هفتم براي فرزندانتان عقيقه نماييد و به مقدار وزن موهاي سر فرزندتان نقره صدقه دهيد. رسول خدا صلي‏ الله‏  عليه ‏و‏آله نسبت به حسن و حسين و ساير فرزندانش اينچنين رفتار نمود. و در قسمت ديگر حديث مي‏فرمايد:" فرزندان خود را روز هفتم ختنه كنيد و گرما و سرما شما را از اين كار بازندارد كه اين باعث پاكيزگي بدن نوزاد است..."
سرگرد مير حيدري معاون اجتماعي نیروی انتظامی شهرستان خميني شهر