در نخستین روزهای انتصاب دکتر فریدون الهیاری –که سابقه ریاست شورای شهر خمینی شهر را در کارنامه خود دارد- به سراغ او رفتیم تا دیدگاه ها و برنامه های ایشان را در زمینه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خمینی شهر جویا شویم:

***
• شما به عنوان مدیرکل میراث فرهنگی، همچنین به عنوان عضو هیئت علمی دانشگاه اطلاعات زیادی درباره مسایل تاریخی استان و شهرستان خمینی شهر دارید و با توجه به مسوولیت هایی که در خمینی شهر بر عهده شما بود به شهرستان و جایگاه تاریخی آن واقف هستید. در این باره بیشتر توضیح دهید.
خمینی شهر یکی از پایگاه های تاریخی استان بشمار می آید. نمونه آثاری هم که داریم نشان دهنده این قدمت است. بعضی ها مدعی هستند آتشگاه جزواصفهان میباشد ولی حقیقت این است که جزو خمینی شهر بوده و در محله هرستان خمینی شهر واقع بوده. آتشگاه اثری است که پژوهشهای باستان شناسی گواه بر کهن بودن آن دارد، حتی قبل از ورود آریایی ها و احتمالا کاربری های دیگری هم برای آن تعریف شده است. برخی پژوهش ها سبک معماری عیلامی رانشان میدهد، حالا ممکن است این سبک عیلامی در حوزه نفوذ مادها و پارس ها آمده باشد، و بالاخره نشان دهنده این است که این اثر کهن در این منطقه قرار دارد.
خمینی شهر پیشینه ی بسیار غنی دارد که بنده آتشگاه را به عنوان یک نماد مثال زدم. همینطور که میدانیم همین نام محلات خمینی شهر خودش گواه بر این موضوع است، مثلا آدریان یک نام خیلی کهن باستانی است (به جایگاه نگهداری آتش مقدس در ایران باستان آدریان میگفتند) یا هرستان باز یک نام کهن است. جوی آباد یک نام کهن است. برخی میگویند این نام جی بوده و بعد به جوی تبدیل شده است. در این مورد ما چندان نمیتوانیم اظهار نظر قطعی کنیم ولی گواه بر قدمت است.
خمینی شهر به علت موقعیت جغرافیایی که داشته یک منطقه پر رونق بوده، اینجانب به سابقه باستانی اشاراتی کردم ولی توجه داشته باشید که در دوره اسلامی هم شهر اصفهان به عنوان یک شهر مهم معرفی می شود و به نوعی مناطق پیرامون را تحت الشعاع خودش قرار میدهد. اصفهان همانطور که میدانید شهری اسلامی شناخته می شود، البته در پیش از اسلام پایه هایش گذاشته می شود مثلا منطقه جی و یهودیه که پایه های اصلی شهر اصفهان هستند، ولی اصفهان بزرگ در دوره اسلامی شکل می گیرد شاید بتوانیم بگوییم که این منطقه (شهرستان خمینی شهر) تحت الشعاع اصفهان قرار میگیرد و با این وجود در دوره اسلامی هم یکی از شهرهای خیلی مهم بشمار می آمد.

• مثل مشهد و طوس که زمانی مشهد در حاشیه شهر طوس قرار داشته و الان طوس در حاشیه مشهد قرار دارد؟
البته اظهار نظر درباره این بسیار دشوار میباشد. مشهد بعدها شهری مهم اسلامی شناخته شد و خود طوس یکی از شهرهای مهم اسلامی است. اما پیرامون خمینی شهر و اصفهان، با فقدان داده های باستان شناسی مواجه هستیم که شاید نیاز به تحقیقات و پژوهش های بسیاری باشد تا بتوانیم دقیق و محکم درباره آن بحث و اظهار نظر کنیم.

• گاهی در خمینی شهر زمزمه هایی مبنی بر کشف سکه دوره های باستانی و مشخصا سکه ارزشمند قباد و ... شنیده می شود که نشان دهنده قدمت این منطقه است. از طرفی به عنوان مثال در خمینی شهر محله ای داریم به نام کهندژ. اینها همه نشان دهنده پتانسیل های باستانی شهر است که مورد غفلت قرار گرفته است.
شهرهایی مثل خمینی شهر قابلیت بسیار بالایی در حوزه میراث فرهنگی و گردشگری دارد ولی سازمان میراث فرهنگی این بضاعت را نداشته یا تغییر و تحولات به گونه ای بوده که مسایل میراثی چندان مورد توجه قرار نگرفته است. البته با تهدیدهای جدی مواجه هستیم که اگر رسیدگی نشود این میراث از بین خواهد رفت.
متاسفانه در خمینی شهر این توجه بسیاراندک بوده است. البته در حال حاضر شورای شهر و شهرداری به این موضوع همت گمارده اند. امروز اگر میراثی شناخته شده مثل خانه سرتیپ سده ای در خمینی شهر وجود دارد ناشی از همت شورای شهر است البته میراث فرهنگی هم در این زمینه شورا را یاری نموده اند. در مجموع ما در خمینی شهر کارهای بسیاری برای به انجام رساندن داریم. آثار موجود باید حفظ شود، آثار باید مرمت و بازسازی شوند. این کارها نیاز به تلاش فراوان دارد که باید مدیریت های شهری به یاری ما بشتابند تا بتوانیم آثار را مرمت و بازسازی نماییم. البته خمینی شهر در این زمینه قابلیتهای بسیاری دارد که باید شناسایی و کشف شود.

• یکی از ابهامات در مورد تاریخ اصفهان این است که اصفهان ضرابخانه سکه داشته ولی مشخص نیست محل ضرب سکه کجا بوده. در حالیکه در خمینی شهر محله ای وجود دارد به نام سکه الزرو به گفته مردمِ محلی، در این محله سکه ضرب می شده است. بنده با دکتر امینی یزدی بزرگترین سکه شناس کشور در این زمینه صحبت کردم. ایشان بسیار تعجب کردندکه چرا در این زمینه تاکنون پژوهشی صورت نگرفته است و اظهار کردند: به احتمال زیاد اینجا همان حلقه مفقوده است. به هر حال این مسائل می تواند تاریخ این منطقه را تغییر دهد. نظرتان در این باره چیست؟
در مورد تاریخ شهرستان خمینی شهر یک تحقیق علمی عمیق لازم است و واقعا باید به آن توجه شود که این امر همت مسئولین شهرستان را می طلبد.
نکته ای که شما فرمودید درست است، طبق پژوهشی که در این زمینه انجام دادم متوجه شدیم اصفهان در دوره قبل و بعد از اسلام مرکز ضرب سکه در کشور بوده است اما هنوز ضراب خانه هایش مشخص نیست. این نامها قطعا می تواند در این زمینه یاری دهنده باشد.

• یکی از بحث های مهم و کلیدی که می تواند تاثیر زیادی بر میراث فرهنگی خمینی شهر داشته باشد این است که نمایندگی میراث فرهنگی به اداره ارتقا یابد. موضوعی که سالیان گذشته باید به آن توجه لازم میشد و مورد غفلت قرار گرفته است. همانطور که می دانید در سازمان میراث فرهنگی جدولی وجود دارد و شهرستانهایی که بالاتر از 75 امتیاز کسب کنند می توانند از اداره میراث فرهنگی با حداکثر 7 یا 8 نفر نیرو برخوردار باشند. خمینی شهر در این زمینه 109 امتیاز کسب کرده یعنی 34 امتیاز بالاتر از حد تعیین شده. با این حال هنوز اداره میراث فرهنگی در شهرستان تاسیس نشده و نمایندگی خمینی شهر هم یک نفر نیرو بیشتر ندارد. انتصاب شما در این سمت این انتظار را پدید آورده که اداره میراث فرهنگی تاسیس و راه اندازی شود.
در استان اصفهان دو شهرستان از اداره میراث فرهنگی برخوردارند؛ یکی کاشان، یکی نطنز. کاشان در کشور بسیار ویژه و مورد توجه است و اداره آن حتی از اداره کل بعضی از استان ها بزرگتر است. در بقیه شهرستان ها ما تنها نمایندگی داریم که البته بعضی نمایندگی ها به اندازه یک اداره نیروی انسانی دارد.
در مورد تامین نیروی انسانی خمینی شهر هم پیگیر بوده ایم و از نظر نیرو، خمینی شهر را تقویت خواهیم کرد ولی ما در خمینی شهر از نظر جا و فضا کمی مشکل داریم.هم اکنون نمایندگی ما در خمینی شهر در یک اتاق در شهرداری فعالیت دارد. از طرفی شهری مثل نایین مدعی گرفتن اداره است. برای اینکار فرماندار، شهردار و نماینده نایین تمام قد وسط میدان آمده اند. ما از نظر تامین مکان و تجهیزات برایشان شرط و شروط گذاشتیم و همه را پذیرفتند.
در خمینی شهر هم گام به گام باید جلو برویم. اول لازم است مکانی برای اداره در نظر بگیرند مثلا در یکی از خانه های تاریخی، بعد از تعیین مکان دست ما برای ارائه نیروی انسانی بازترخواهد شد.
به هر حال خمینی شهر بجز میراث فرهنگی، در زمینه صنایع دستی هم ظرفیت چشمگیری دارد. نشریه فرصت درباره خاتم بحث های بسیار خوبی را پیگیری میکند. اینک در زمینه قلم زنی افراد بسیار فعالی در شهرستان داریم که کارهای آنها در بازارهای اصفهان به چشم میخورد و مهر و امضا آنها در بازار شناخته شده است.ما آمادگی داریم در این زمینه آموزش های لازم را گسترش بدهیم.
بر همین اساس من قول میدهم ولو اینکه خمینی شهر اسم اداره هم نداشته باشد ولی از نظر نیروی انسانی آنجا را تقویت کنم که اگر شرایط برای اداره مهیا شد مشکل دیگری وجود نداشته باشد. از نظر اداری هم خمینی شهر جزو آن شهرستانهایی است که در اولویت برخورداری از اداره میراث فرهنگی قرار دارد که این امر بیشتر بخاطر صنایع دستی و گردشگری آن میباشد. هر چند اینک خمینی شهر به صورت بالفعل در حوزه گردشگری حرف زیادی برای گفتن ندارد اما باید زیرساخت ها احیا شود. خمینی شهر به اصفهان متصل است و انشااله اگر روند دولت به همین صورت پیش رود ما میتوانیم پیشرفت بسیاری داشته باشیم. چرا که براساس آمایش سرزمینی، محور توسعه آینده منطقه اصفهان برپایه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خواهد شد.

• در واقع به خاطر خشکسالی، محور توسعه منطقه اصفهان از صنعت به گردشگری تغییر خواهد کرد؟
یکی از علل خشکسالی است. اصفهان در زمینه صنعت خیلی توسعه پیدا کرد ولی در کنار منافعی که دارد زیان های وحشتناکی دارد. خشکسالی، آلودگی محیط زیست و ... از این موارد است. کشاورزی هم جای توسعه ندارد. در این زمینه هم شهرستان پتانسیل های زیادی دارد.. ما می توانیم بسیاری از اسکان ها را به سمت خمینی شهر سوق بدهیم. از طرفی منطقه لادر در خمینی شهر از ظرفیت جذب سرمایه گذاری بسیار بالایی برخوردار است و میتواند در این زمینه آینده ای روشن داشته باشد.

• به بحث توسعه گردشگری و پتانسیل های جذب توریست اشاره کردید. تونل باستانی خمینی شهر از مباحث مهمی است که دهها سال است در خمینی شهر بر سر زبان هاست. از نظر جامعه شناسی بدبینی است که بگوییم همه این مردم براساس تخیل سخن می گویند و چنین تونلی وجود ندارد. اداره کل میراث فرهنگی چه برنامه ای برای آن دارد؟
نماینده شهرستان اخیرا جلسه ای با بنده در این زمینه داشتند و بسیار پیگیر موضوع تونل کهندژ هستند. شهرداری فعالیتی در این زمینه شروع کرده است، میراث فرهنگی هم قرار بود فعالیتی در این زمینه داشته باشد اما فعالیت صورت نگرفت و خود شهرستان دست به کار شد. ما درصدد هستیم از طریق سازمان پیگیری مجددی انجام دهیم و مجوزات لازم را از پژوهشگاه سازمان بگیریم.

• در بحث آثار تاریخی خمینی شهر، بحث عصارخانه جایگاه خاصی دارد. میراث فرهنگی در این زمینه برنامه ای دارد؟
در آنجا یک سری کارها توسط شهرداری در حال انجام است. من اعتقاد دارم باید به آنها رسیدگی و توجه شود. اینها آثاری هستند که هم بخاطر معماری و هم بخاطر فناوری و تکنولوژی مهم هستند و نشان می دهد گذشتگان ما با چه ابزارهایی کار میکردند. ما پیگیری خواهیم کرد تا به نتیجه مطلوب برسیم .

• یکی از مباحثی که فرصت منتشر کرد بحث ثبت خانه های آیت اله اشرفی و آیت اله سیدمحمدباقر درچه ای است. خانه آیت اله اشرفی در کرمانشاه -که ایشان چند سالی آنجا سکونت داشتند- ثبت ملی و تبدیل به موزه شده ولی خانه محل تولد ایشان در خمینی شهر رها شده است.
ما آمادگی پیگیری و ثبت این خانه های ارزشمند را داریم چون این خانه ها بخاطر سکونت بزرگان، ارزش تاریخی ویژه ای دارند.

آدریان: محل نگهداری آتش مقدس
عیلام: مناطق لرستان خوزستان و منطقه بختیاری کنونی