مشاهده شده است که همشهریان عزیز در مراسم مختلف از جمله اعیاد و پخش نذورات مثلاً در ایام عاشورا از ظروف یک­بار مصرف مختلف استفاده وسیع می­ کنند. سؤالاتی در اذهان همگان مطرح است که به دنبال جواب­های آن می­ گردند. با توجه به یکی از اهداف نشریه فرصت که ارتقاء سطح دانش و نیز بهداشت جامعه و فرهنگ­سازی است سؤالات و جوابهای مربوطه با توجه به مناسبت­های پیش­رو می­ خوانید.

1-    ظروف یک­بار مصرف به چند دسته تقسیم می­ شود؟

ظروف یک­بار مصرف انواعی دارند که تفاوت آنها در جنس مواد اولیه و مشخصات آنها می­باشد که عبارتند از پی وی سی، پلی استایرن، پلی­اتیلن و پلی­پروپیلن و سلولوزی.

2-    ظروف پلی­استایرن از چه ساخته شده­اند و چه مشخصاتی دارند؟

ماده اولیه آن استایرن است که از زنجیر (پلیمر) شدن آن پلی­استایرن ساخته می­شود، استایرن یک ماده شیمیایی آروماتیک است که ماده سمی خطرناکی است، از این محصول در ساختن لیوان، کارد، چنگال، قاشق یک­بار مصرف استفاده می­شود، همچنین ظروفی که در چلوکبابی­ها شبیه فوم است و در آن غذا می­ریزند نیز از همین ماده به اضافه گاز هگزان ساخته می­شود. ظروفی که از پلی استایرن تولید می­شوند. در هنگام سوختن دوده می­کنند و شکننده هستند و علامت آنها PS است.

3-    ظروف پی وی سی چه جنس و مشخصاتی دارند؟

ماده اولیه آنها وینیل­کلراید است که از زنجیر (پلیمر) شدن آن پی وی سی تولید که در ساخت وسائل مختلف از جمله ظروف یک­بار مصرف کاربرد دارد این دسته ظروف بیشتر برای بسته­بندی به ویژه بسته­بندی مرغ، ماهی و گوشت به کار می­رود، درمقابل شعله می­سوزند و اگر از آن دور شوند خاموش می­شوند اگر نرم­کننده به آن اضافه نشود شکننده می­باشند، از سوختن پی وی سی سم دیوکسین تولید می­شود.

4-    آیا ظروف یک­بار مصرف برای سلامت انسان مضر هستند؟

همانطور که در مباحث زندگی با سموم مطرح شد، امروزه بشر سرخوش از تولیدات صنعنی و به کار گرفتن آنها در رفاه و آسایش خویش با معضل آثار مزمن سموم و معضلات زیست محیطی ناشی از پسماندهای آنها روبرو می­باشد، یک دسته از این مواد همین مواد اولیه ظروف یک­بار مصرف و نیز خود ظروف یکبار مصرف می­باشند.

ماده اولیه­ای که در ساختمان اینگونه مواد به کار می­رود استایرن و وینیل­کلراید است که هر دو در آزمایشات مختلف و گزارشات مختلف سمیت و بیماری­زایی خود را نشان داده­اند به ویژه وینیل کلراید که سرطان­زا هم محسوب می­شود، به علاوه در تولید اینگونه ظروف علاوه بر مواد اولیه مذکور مواد دیگری مانند نرم­کننده­ها، شکل­دهنده­ها ، مات کننده­ها، روان کننده­ها و رنگدانه­ها استفاده می­شوند که هر کدام آثار سمی خود را دارند. مثلاً در تبدیل ظروف پلی استایرن به شکل فوم که در چلوکبابی­ها در آن غذا می­ریزند از گاز هگزان که سمی است استفاده می­شود و این گاز با ریختن غذای داغ در آن آزاد می­شود.

5-    چگونه اینگونه مواد از ظروف وارد بدن انسان می­شوند؟

مطالعات نشان داده است که تحت شرایطی مواد اولیه سازنده این ظروف یعنی وینیل­کلراید و استایرن از ظروف  آزاد و وارد غذا شده و اصطلاحاً به بدن مهاجرت می­کنند و در اعضای بدن که بافت چربی دارند مانند مغز و کبد و کلیه­ها ذخیره می­شوند و وقتی از حد خاصی بالاتر رفتند آثار سمی خود را بروز می­دهند. در واقع به طور مزمن عمل می­کنند. برخی به آنها قاتلان خاموش می­گویند. البته گروه دیگری با این نام موافق نیستند از طرفی سرمایه­داری هم در این مسئله دخیل است.

6-    شرایطی که به آزاد شدن مواد اولیه از ظروف و ورود آن به مواد خوردنی و آشامیدنی می­شود، چیست؟

مطالعات مقایسه­ای نشان داده است که حرارت، محیط اسیدی، چربی و کاکائو به آزاد شدن این مواد سمی و نفوذ آن به بدن کمک می­کند، بنابراین همشهریان توجه فرمایید که نوشیدنی­های داغ مثل چای، چرب مانند شیر و دوغ و کاکائودار مثل شیر کاکائو و اسیدی مثل آب میوه­هایی مانند آب سیب و شربت آبلیمو و نوشابه­ها سبب آزاد شدن این مواد سمی و انتقال یا مهاجرت آن به بدن مصرف­کننده می­گردند.

7-    آثار سمی که برای اینگونه مواد مشخص شده کدام هستند؟

به دلیل چربی دوست بودن این سموم آنها وقتی وارد بدن می­شوند در بافت­های چربی ذخیره می­گردند و وقتی به حد خاصی رسیدند ناراحتی­های مختلفی مثل ناراحتی­های اعصاب، سردرد، ناراحتی کبدی، حتی سرطان و تخریب بافت کلیه و غیره را به وجود می­آورند، توجه شود که استفاده گاه به گاه و پراکنده احتمال خطر را پایین می­آورد ولی کارگرانی که در تولید این مواد مشغول هستند در صورت رعایت نکردن اصول ایمنی و حد مجازها در معرض خطر جدی هستند.

8-    آیا این مواد برای محیط زیست هم خطرناک هستند؟

اینگونه مواد می­توانند به شکلهای مختلف وارد چرخه غذایی شوند و در بدن موجودات ذخیره و یک یا چند عضو این زنجیره را مبتلا سازند. مثلاً ظروف یکبار مصرف نهایتاً توسط شهرداریها ممکن است سوزانده شوند و یا در تولید کمپوس سوزانده شوند در این صورت سم جدید و خطرناکی به نام دیوکسین تولید کنند که وارد زنجیره غذایی شده و در بافت­های چربی ذخیره شود، مثلاً وقتی وارد آب می­شود. به دلیل آب گریز بودن و چربی دوست بودن وارد بدن ماهی­ها شده و در آنجا ذخیره و نهایتاً مصرف­کننده ماهی مثل انسان را آلوده می­کند. بنابراین می­بینید که مصرف بی­رویه، رها کردن ظروف در محیط و سوزاندن آنها چه عوارضی را به دنبال خواهد داشت، دیوکسین سمی است که ارتباط آن با سرطانها مثل سرطان سینه ثابت شده است که منبع آن زباله­سوزهای شهرداریها و کارخانه­های تولید پی وی سی می­باشد لحظه­ای تصور کنید مصرف این همه ظروف یکبار مصرف در مراسم و رها کردن آن در محیط و احتمالاً سوزاندن آنها می­تواند این عواقب را در پی داشته باشد؟ آیا یک فرد مسلمان برایش مهم نیست که با استفاده بی­رویه چنین خطری را برای خود و دیگران به وجود آورد.

9-    آیا مسئله دیگری هست که لازم به ذکر باشد؟

به هر حال با توجه به خطرات احتمالی مصرف بی­رویه این ظروف باید فرهنگ مصرف آنها که شامل اطلاعات و دانش و روشهای استفاده از آنها می­باشد را فرا گرفت و مانند هر پدیده دیگری فرهنگ کاربرد آن را کسب کرد مثلاً مصرف آنها را محدود کرد چرا وقتی قابلمه هست غذا در ظرف یک­بار مصرف بگیریم؟ کسانی که به طور روزمره از ظروف یکبار مصرف استفاده می­کنند، مثلاً کارگران از جمله کارگران ساختمان که هر روز در ظروف یک بار مصرف غذا می­خورند در معرض خطر بیشتری هستند به هر حال در استفاده از اینگونه پدیده­ها عقل حکم به احتیاط می­کند.