چه لزومی دارد هندوانه تولید کنیم
یک سال از آغاز دوره سی ساله خشک سالی در ایران میگذرد. گرمای بی امان و کاهش بارندگی روند رو به فزونی خشک سالی را گواه میدهند. كارشناسان محيط زيست در رابطه با آینده آبی کشور اظهار نگرانی میكنند و معصومه ابتکار نیز در رابطه با هشداری كه يك دهه جدی گرفته نشده است، میگوید: قرار است اتفاقی را بحرانیتر از دریاچه ارومیه در کشور تجربه کنیم.
به گزارش ایسکانیوز، سال ۱۳۹۲ بود که ناسا گزارشی را در رابطه با شرایط جوی زمین در ۳۰ سال آینده در جهان منتشر کرد. در این گزارش اعلام شد که وضعیت خشک سالی کشورهای جهان به خصوص در کشورهای خاورمیانه بحرانی است. در این میان وضعیت آب در ایران چندان تعریفی ندارد بلکه براساس این گزارش کشور ما در رتبه ۴ از میان ۴۵ کشور خشک در ۳۰ سال آینده قرار خواهد گرفت. حدود ۸۰درصد از مساحت کشور ایران زیر پوشش بیابان است و همین موضوع باعث نگرانی بیشتر خواهد بود.
در همین سال، ایمان بابائیان، سرپرست گروه پژوهشی تغییر اقلیم مرکز ملی اقلیم شناسی از مدل سازی تغییر اقلیم کشور خبر داده و گفته است: براساس دادههای به دست آمده از مطالعات دمای هوای کشور، تا ۹۰ سال آینده میزان بارش کاهش و میزان دما افزایش مییابد ضمن آنکه سفرههای آب زیر زمینی نیز از بین میروند. او همچنین اعلام کرده است که ایران با پشت سر گذاشتن ۲ دوره خشکسالی هواشناسی و کشاورزی وارد مرحله سوم خشکسالی هیدرولوژی شده است.
با این حال معصومه ابتکار، رئیس سازمان محیط زیست و معاون رئیس جمهوری، در گفتوگوی خود با ایسکانیوز وضعیت آب کشور را در ۳۰ سال آینده بحرانی اعلام میکند و میگوید: متأسفانه این اتفاق حقیقت دارد. روند فزاینده افزایش دما و کاهش بارندگی و برف که سبب کاهش منابع آبی در کشور شده است، کاملا توسط سازمان هواشناسی و سازمانهای مربوط به مطالعات آب مورد تأیید قرار گرفته و حتی مطالعات آنها در بحث تغییرات آب و هوایی نشان میدهد که یکی از دلایل اصلی این پدیده گرم شدن زمین است و کشور ما در کمربندی قرار دارد که افزایش فزاینده دما و کاهش بارندگی را تجربه میکند. افزایش دما یعنی تبخیر بیشتر، این تبخیر بیش از اندازه فرسایش خاک را به دنبال دارد که گرد و غبار از جمله پیامدهای این فرسایش خواهند بود.
بحرانی دیگر در راه است
براساس گزارش ناسا، منابع آب زیر زمینی یکی از مواردی است که بحران بی آبی و خشک سالی های پیاپی آن را بیشتر از پیش تهدید میکند. سوءمدیریت، افزایش تقاضا برای استفاده از منابع زیرزمینی آب، دلیل کاهش محسوس منابع آب خاورمیانه است. دو رودخانه دجله و فرات در معرض کاهش شدید قرار گرفته است که کشور هندوستان را با مشکل بی آبی روبرو خواهد کرد. در این گزارش آمده علت ۶۰درصد از دستدادن این منابع آب شیرین دو رودخانه حفر بیش از هزار چاه عمیق در عراق بوده و ۲۰درصد علت آن نیز خشکسالی سال ۲۰۰۷ در منطقه خاورمیانه و کاهش نزولات آسمانی (برف) و خشک شدن خاک بوده است؛ اما این داستان شامل ایران هم میشود. ایران در سالهای اخیر به دلیل سوءمدیریت در حفظ منابع آبی خود و همچنین زیرساختهای هدایت منابع آبی زیرزمینی نتوانسته فکری به حال خشکسالی پیشبینی شده انجام دهد.
معصومه ابتکار اما در بخشی از گفتوگوی مفصل خود با ایسکانیوز مهر تأییدی بر تشدید بحران در آبهای زیر زمینی می زند. او مدیریت ناصحیح منابع آبی در کشور را نیز یکی دیگر از دلایل تشدید خشکسالی در کشور بیان کرده و می گوید: اگر به تاریخ گذشته کشورمان بازگردیم، در کشاورزی سنتی حفاظت از منابع آبی نظیر قناتها بسیار اهمیت داشته است. در آن دوران آب در قناتها و آبخوانها نگهداری میشده و همچنین مصارف آنها در بخش کشاورزی محدود و تعریف شده بوده اما در سالهای اخیر مصارف از این منابع افزایش یافته است.
رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست یکی از دلایل تهدید منابع آبی زیرزمینی را مصارف بی حد و اندازه در بخش کشاورزی میداند. او با اشاره به مصارف بیش از اندازه آب در بخش کشاورزی در کشور گفت: عمده مصارف آب در کشور به میزان ۹۳ درصد در بخش کشاورزی و ۲ تا ۳ درصد در بخش صنعت است. از سوی دیگر نیز با توجه به اینکه مصرف آب شرب در ایران دوبرابر مصرف جهانی است، شهرهای بزرگی چون تهران، مشهد، یزد، کرمان و اصفهان با بحران آب مواجه هستند و باید مصارف خود را تنظیم کنند.
آینده کشاوزری در ایران به کدام سو خواهد رفت؟
هرچند در سالهای اخیر کشاورزی حال و روز خوبی ندارد اما بد نیست که بدانیم ایران نخستین کشور در دنیا بوده است که در آن کشاورزی و زراعت آغاز شده و انسان اولیه برای اولین بار در فلات ایران به کشت، آبیاری و پرورش دام مشغول شدهاست. با وجود اینکه فلات ایران مکانی مناسب برای کشاورزی است و قریب به یک سوم زمینهای آن قابلیت کشاورزی را دارند ولی به دلیل خاک نامرغوب و نامناسب بودن توزیع آب در بیشتر نواحی، در اکثریت زمینهای قابل کشت در ایران کشت و زرعی انجام نمیشود و فقط ۱۲ درصد از وسعت ایران تحت عملیات کشاورزی قرار میگیرد. با این حال اما در چند سال گذشته به دلایل بی شماری از جمله عدم مدیریت صحیح منابع آبی در کشور و کشتهای بی رویه و غیر اصولی کشاورزی در ایران بیش از پیش رو به زوال است.
معصومه ابتکار بهره برداری بیش از حد از منابع آب زیرزمینی و رویکرد ناصحیح کشاورزی را دلیل این ماجرا می داند. او در این باره به خبرنگار ایسکانیوز میگوید: تغییر نگاه و رویکرد در بخش کشاورزی مهمترین اقدامی است که باید جهت ذخیره منابع آبی انجام دهیم. اگر بخش کشاورزی بتواند خود را اصلاح کند، آب در زاینده رود باقی میماند و به ارومیه نیز میرسد ولی اگر الگوی فعلی کشاورزی ادامه پیدا کند آب به مراتب کمتر خواهد شد. اگر کشاورزی بخواهد با همین روال عادی در سالیان گذشته به کار خود ادامه دهد یقینا آینده ای نخواهد داشت. اتفاقی که هم اکنون در بسیاری از بخشهای ایران مانند ارومیه در حال رخ دادن است. نبود آب نه تنها موجب از بین رفتن کشاورزی خواهد شد، بلکه بیکاری، مهاجرت و سایر آسیبهای اجتماعی را نیز به همراه خواهد داشت.
برنامههای دولت برای مدیریت بحران زوال کشاورزی
هرچند به گفته ابتکار، مسئولیت نظارت بر آبهای زیر زمینی برعهده وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی است و سازمان حفاظت از محیط زیست زمانی به مسئله آبها ورود میکند که کلان محیط زیست و طبیعت در خطر باشد، اما سعی کرده است که به نحوی دیگر در این موضوع ورود کند.
معاون رئیس جمهوری با اشاره به برنامههای سازمان محیط زیست در رابطه با حفاظت از آبهای زیرزمینی به ایسکانیوز میگوید: در موضوع تغییرات آب و هوایی، تحقیقات و مطالعاتی انجام دادهایم و در پی آن در حال تنظیم برنامه اقدام ملی هستیم که یکی از محورهای آن توجه به منابع آب زیرزمینی است.
ابتکار افزود: ما در بخش کیفیت آبهای زیر زمینی و جلوگیری از آلودگی آبهای زیر زمینی نیز ورود کردهایم و با همکاری وزارت کشاورزی استفاده برخی از سموم را ممنوع اعلام کردهایم. همچنین به شدت پیگیر کیفیت و جلوگیری از آلودگی در بخش کشاورزی هستیم.
ابتکار به کشت بی رویه کشاورزان در برخی مناطق کشور اشاره میکند و میگوید: در استان فارس کماکان با وجود افت آبهای زیر زمینی گندم تولید میشود و براساس برآوردهای انجام شده امسال کشت گندم در این استان با وجود کاهش بارندگی و مشکلات آبی بسیار خوب بوده است. این نشان میدهد که ما همچنان بر روی منابع آبی زیرزمینی فشار وارد میکنیم و اتفاقی بحرانیتر از دریاچه ارومیه برای منابع آبی زیرزمینیمان رقم میزنیم.
تربیت کشاورزان، مدیریت بحران
در این میان اما آنچه که از گفتههای معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست میتوان دریافت این است که کشاورزی در سالهای پیش رو با تغییرات بسیاری همراه خواهد بود. کشاورزان تربیت میشوند و هر محصولی تولید نخواهد شد.
به گفته ابتکار تلاشهای امیدوار کنندهای در دولت یازدهم صورت گرفته است که تغییر رویکردی را در بخش کشاورزی خواهد داشت. این اقدامات، کشاورزی را از نگاه سنتی به سمت کشاورزی مکانیزه و استفاده از آبیاری قطرهای و اصلاح آبی کشت سوق میدهد.
رئیس سازمان محیط زیست آموزش کشاورزان از اَهم برنامههای این سازمان عنوان میکند و این باره میگوید: سعی داریم تا الگوی کشاوزری پایدار را در جهت اصلاح الگوی کشت، کاهش میزان مصرف آب و بازگرداندن آب به دریاچه ارومیه به کشاورزان روستاهای اطراف دریاچه ارومیه آموزش دهیم. فکر میکنیم این الگو را تدریجا با همکاری وزارت کشاورزی برای سایر بخشهای کشور نیز اجرایی کنیم.
او بیان میکند: ما باید محصولاتی را تولید کنیم که نیاز به آب کمتری داشته باشند، گفت: امروزه آب مجازی میتواند راه گشا کار ما باشد. آب مجازی میتواند تعیین کند که چه محصولاتی را تولید و چه محصولاتی را وارد کنیم. این شیوه به ما کمک میکند تا بتوانیم از میزان آب مصرفی برای تولید هر محصول آگاه شویم.
ابتکار بیان می کند که از این به بعد محصولاتی که به جای سود، زیان به همراه دارند تولید نخواهد شد. او این سوال را مطرح میکند که چه دلیلی دارد هندوانه صادر کنیم یا در بعضی نقاط کشور برنج به روش غرق آبی تولید کنیم؛ در شرایطی که کشور با مشکلات آبی روبرو است؟
با این حال اما اومیگوید که اصلاح کشاورزی در ایران نمیتواند ره صد ساله را در یک شب طی کند. برای دیدن نتایج آن باید صبر کرد و منتظر ماند.
روزنامه فرصت از سال 13 کار خود را آغاز کرد و در حال حاضر خبر های خود را به صورت آنلاین نیز ارائه میکند