عمو زنجیرباف، یه قل دو قل، الک دولک، هفت سنگ، اتل متل توتوله، بالا‌بلندی، تیله بازی، شاه‌و وزیر، قایم باشک، کلاغ پر، گل یا پوچ، لِی لِی، وسطی و ده ‌ها بازی دیگر هر کدام نامی آشنا برای نسل‌های دهه 60 به قبل هستند ...بازی‌هایی که سالهاست به فراموشی سپرده شده است و دیگر صدای آن در کوچه‌ها نمی‌پیچد.

چه حس خوبی داشت وقتی فقط با چند متر کش یا چند قلوه سنگ و چند تکه چوب بچه‌های محل دور هم جمع می‌شدند و با همین وسایل ساده تا ساعت‌ها بساط شادی و خنده آن‌ها فراهم می‌شد. کش بازی، الک دولک و هفت سنگ‌‌همان بازی‌های قدیمی بود که نسل به نسل منتقل شدند و با کمترین هزینه بیشترین وقت کودکان را می‌گرفتند.
یادش به خیر وقتی به خانه مادربزرگ می‌رفتیم و خانه را روی سرمان می‌گذاشتیم مادر بزرگ هم همه بچه‌ها را دور خود جمع می‌کرد و بازی‌های کودکانه می کردیم.

کودکان دیروز بیشتر اوقات خود را در کنار دوستان و بازی با وسایل ساده می‌گذراندند، آن‌ها در این بازی‌ها می‌آموختند که چگونه از ابتدایی و ساده‌ترین وسایل و با ابتکار خود وسیله بازی فراهم آورند و این بازی‌ها باعث خلاقیت، توانایی و شکوفایی استعدادهای آن‌ها می‌شد.
"قایم موشک" از محیط زندگی و نحوه زندگانی مردم حکایت می کند، این بازی، کودکان را برای پذیرش شرایط سخت که فاقد امنیت لازم نیز بود آماده می کرد تا بتواند با چشم و گوش باز در مقابل هر گونه خطر احتمالی مواجهه ای هوشمندانه داشته باشند. "عموزنجیر باف" و "آسیاب بگرد" گویای روابط عاطفی حاکم بر خانواده هاست. خاک و شن بازی برای سنین قبل از دبستان موجب فراگیری مفاهیمی مثل کوچک وبزرگ بودن و سفت و شل بودن می شود.

کودکان امروز برخلاف کودکان دیروز، زندگی بسیار متفاوتی دارند و این تفاوت به روشنی در نوع و شیوه بازی کردن آنها مشهود است. دوستانِ صمیمیِ کودکان امروزی "رایانه"، "پلی استیشن" و "تلویزیون" هستند و آن‌ها در دنیای کودکی‌شان دنبال بازی‌های وارداتی "خشن" می‌روند.

به دلیل محدوديت زندگی در آپارتمان‌ها، جلوگیری از مزاحمت برای همسایگان، عدم امنیت در خیابان‌ها و کوچه‌ها به هنگام بازی و ... کودکان شهرنشین از انجام بازی های طبیعی محروم هستند و وقت کودکان، بخصوص دختران اکنون بیشتر در چاردیواری می‌گذرد؛ چاردیواری "خانه ، اطاق، ماشین، مدرسه"

اکنون کودکان پس از عبور از مرحله "بازی با اسباب‌بازی” به "بازی‌های رایانه‌ای" روی می‌آورند. هنوز تاثیرات مثبت و منفی بازی‌های رایانه‌ای بر روی کودکان دقیقا مشخص نیست و این روند "نو"موضوع تحقیقاتی طولانی‌مدت برای جامعه‌شناسان و روان‌شناسان خواهد بود.

معتادان گیم نتی!

آمار دقیقی از میزان گیم نت های خمینی شهر در دسترس نیست،  براساس آمار غیررسمی در سطح شهر خمینی شهر حدود 100 گیم نت وجود دارد که تنها حدود 20 مورد آن دارای مجوز هستند. در خیابان شریعتی وارد یک گیم نت می شوم، چند سیستم کامپیوتری، یک میز فوتبال دستی، چند تلویزیون بزرگ و بچه هایی با سن وسالهای مختلف سخت غرق بازی هستند. صاحب این گیم نت درخصوص ترکیب سنی مراجعه کنندگان می گوید: "70 درصد گیمرها سنین بین 16 تا 19 سال ، 20 درصد بین 20 تا 25 سال و 10 درصد هم سن 10 سال و کمتر دارند. اغلب آنها دانش آموز مقاطع راهنمایی و دبیرستان هستند که از دوران کودکی این سبک بازی کردن را شروع کرده اند و به طور متوسط هفته ای 10 ساعت بعد از ظهرهای خود را در گیم می گذرانند."

از یکی از آنها می پرسم چرا گیم نت؟ می گوید: "اینجا می توانیم بازی شبکه ای انجام دهیم، با دوستان دور هم باشیم، شوخی و خنده بر پاست ولی این امکانات در خانه نیست، یا والدین دعوایمان می کنند یا خواهر برادرهای بزرگترشان نمی گذارند از کامپیوترشان استفاده کنیم."

هزینه بازی را هم اغلب با سختی از والدین می گیرند و در مواردی هم از خورد و خوراک و هزینه های جانبی می گذرند. دانش آموز 14 ساله ای می گوید: "توی خانه می گویم پول را برای تعمیر دوچرخه می خواهم ولی با آن بازی می کنم." تعدادی از دانش آموزان قوی شدن مچ، تقویت زبان، سرگرمی، شادابی، هماهنگی بین چشم و دست، تمرین بعضی از مهارتهای زندگی، آموزش مفاهیم ریاضی به صورت شکل، کشیدن نقاشی و تغییر رنگ به صورت دلخواه، دور هم بودن، فقدان محیط های سالم  سرگرمی،  نرفتن به باغ و پارک را از انگیزه های مهم خود برای حضور در گیم نت عنوان می کنند. تعدادی هم معتقدند به گیم نت اعتیاد پیدا کرده اند وگرنه می دانند ضرر دارد.

ماهی 25 هزار تومان

افت تحصیلی یک از مهمترین تاثیراتی است که این بازیها بر روی دانش اموزان می گذارد. شایان دانش آموز  8 ساله ای است که به خاطر بازی با بازیهای پسرعموها وپسر خاله هایش -که بزرگتر از او هستند- دچار اختلال در رفتار و درس شده و از طرف مدرسه به هسته مشاوره آموزش و پرورش ارجاع شده. مشاور هسته در گفتگو با ما درخصوص رفتارهای این کودک می گوید که اصلا آرام و قرار نداشت و دائم حرکات تهاجمی انجام می داد. خانم سلطانی اظهار داشت: حرکات این کودک نشان می داد که دوست دارد همه را بزند ولی کسی کاری به او نداشته باشد، وقتی یک بازی فکری را به او دادم نصفه نیمه رهایش کرد. او حتی هنگام املا گفتن کلمات را جا می انداخت یا حروف را اشتباه می نوشت.

دانشجوها و کارگران جوان که عصرها به گفته خودشان برای رفع خستگی به گیم نت می آیند، دومین دسته از گیمرهای شهر هستند. این افراد عموما برای تامین هزینه بازی مشکلی ندارند و حضور در گیم نت را بهتر از جاهای دیگر می دانند. سعید دانشجوی 20 ساله کارشناسی حقوق می گوید هفته ای 45 ساعت عصرها بازی می کند و ماهی 25 هزار تومان هزینه بازی می دهد، البته شرطی بازی نمی کند چون حرام است ولی مسابقه ای بازی می کند و اگر ببازد عصبانی می شود. بعد از بازی هم سرگیجه می گیرد.

گردانندگان گيم نت ها

صاحبان گیم نتهای خمینی شهر جوان هستند و انگیزه شان از این کار در درجه اول کسب درآمد، کار فرهنگی و ایجاد محیط سالم برای بازی و گذران اوقات فراغت جوانان و نوجوانان با توجه به کم بودن فضای تفریحی و ورزشی در شهرستان است. عصرهای روزهای آخر هفته و تابستانها بین ساعت 7 الی 12 شب شلوغترین ساعات فعالیت گیم نت هاست. گیمرها معمولا به خاطر باخت در بازی شبکه ای و شرط بندی عصبانی می شوند و گاهی کار به توهین و کتک کاری هم می رسد. البته بعضی از صاحبان گیم معتقد هستند دعوا و پرخشگری بین نوجوانان طبیعی و ناشی از هیجان بازی است.

60 مرکز باید پلمپ می شدند، نشدند!

اتحادیه رایانه و موبایل یکی از نهادهای نظارتی در این زمینه است. رئیس هیات مدیره اتحادیه در گفتگو با ما در خصوص وظایف این اتحادیه می گوید: وظیفه ما نظارت صنفی در خصوص پروانه کسب البته همراه با تعهداتی است که در فرم های مختلف به آنها داده می شود. سال گذشته به صورت سر زده به گیم و کافی نت های جوی آباد، درچه و کوشک مراجعه کردیم که ثمرات خوبی داشت. پیمانی تصریح کرد: بازرسان نیروی انتظامی در این زمینه آموزش لازم ندیده اند به گونه ای که بازیهای سالم از غیرسالم را به راحتی تشخیص نمی دهند، لذا ما آمادگی داریم به نهادهای نظارتی از جمله نیروی انتظامی در مورد آموزش بازرسانشان کمک کنیم.

وی ادامه می دهد: براساس بازرسیهای ما حدود 60 مرکز پلمپ شده محسوب می شوند ولی نیروی انتظامی هنوز برای پلمپ آنها اقدام نکرده است. پیمانی تابستان را فصل مناسبی برای ایجاد گیم نت بیان و تاکید کرد گیم های فصلی بدون مجوز در تابستان زیاد می شود که به علت کمبود نیرو نظارت بر آنها سخت است.

نظارت بر گیم نت ها در حد صفر

قانون می گوید اداره ارشاد، وظیفه نظارت بر گیم نت ها را بر عهده دارد؛ نظارتی که به نظر می رسد چندان صورت نمی گیرد، چرا که اداره ارشاد عملکردش را محدود به گرفتن تعهدنامه هنگام صدور مجوز اعلام می کند و می گوید: هنگامی که افراد برای گرفتن مجوز به ارشاد مراجعه می کنند ما از آنها تعهداتی را در مورد نوع بازیها می گیریم. حبیب الهی تاکید می کند اینکه صاحبان گیم نت ها به این تعهدات عمل می کنند یا نه مساله دیگری است. اساسا حجم کاری ما خیلی زیاد است و فرصت این کارها را نداریم!

وی توصیه می کند: خود خانواده ها موظف هستند بر نوع بازیهایی که بچه ها در گیم نت ها انجام میدهند نظارت کنند. علی محمد  حبیب الهی در ادامه یکی از تعهدات صاحبان کافی نت ها و گیم نت ها را مراجعه به سایت "بنیاد ملی بازیهای رایانه" ای که هر هفته لیست بازیهای مجاز و غیرمجاز را اعلام می کند دانست. جالب است بدانید سه هفته است سایت مذکور در حال به روزرسانی است!

آسیبهای بازیهای رایانه ای

به گفته کارشناسان، بازیهای رایانه ای در کوتاه مدت و میان مدت آسیبهای جدی به کودکان وارد می کند. این آسیبها را می توان به صورت خلاصه این گونه برشمرد:

الف) آسيب هاي جسماني:

به دليل خيره شدن مداوم به صفحه نمايش رايانه، چشمان فرد به شدت تحت فشار نور قرار مي گيرد و دچار عوارض مي شود. نوجوان چنان غرق بازي مي شود که توجه نمي کند در يک وضعيت ثابت ساعت ها نشسته  و به همين دليل ستون فقرات و استخوانبندي اش دچار مشکل مي شود. همچنين احساس سوزش و سفت شدن گردن، کتف ها و مچ دست از ديگر عوارض کار ثابت و طولاني مدت با رايانه است.

ب) آسيب هاي رواني

1- کاهش روابط خانوادگي: با توجه به اينکه زندگي در کشور ما هم به سوي ماشيني شدن پيش مي رود و در بعضي خانواده ها زن و مرد شاغل هستند و يا بعضي از مردان بیش از يک شغل دارند، خود به خود روابط عاطفي و در کنار هم بودن خانواده کمتر شده و وجود تلويزيون و رایانه به عنوان جعبه های جادويي مشکلات را دو چندان کرده است.

2- تقويت حس پرخاشگري: مهم ترين مشخصه بازي هاي رايانه اي حالت جنگي اغلب آن هاست و اين که فرد بايد براي رسيدن به مرحله بعد بازی نیروهایی که به اصطلاح دشمن هستند را با حالت  پرخاشگرانه و ستیزه جو از بین ببرد. جوان در اخلاقیات جنگی به دلیل اینکه آیا جنگ بکند یا نه دچار سردر گمی می شود . خشونت مهم ترين محرکه اي است که در طراحي جديدترين و جذاب ترين بازي هاي کامپيوتري به حد افراط از آن استفاده مي شود .

3- افت تحصیلی: به دليل جاذبه اي که اين بازي ها دارد، بچه ها وقت و انرژي زيادي را صرف بازي با آن مي کنند، حتي بعضي از کودکان صبح ها زودتر از وقت معمول بيدار مي شوند تا قبل از مدرسه رفتن کمي بازي کنند.

4- گوشه گيری و منزوي بودن: کودکاني که به طور مداوم با اين بازي ها درگيرند، درونگرا و در جامعه منزوي و در برقراري ارتباط با ديگران ناتوان مي شوند. روحيه انزوا طلبي باعث مي شود که کودک از گروه هم سالان جدا شود که اين خود سرآغازي براي بروز ناهنجاري ديگر است.

5- کندي ذهن: به دليل اين که کودک و نوجوان در اين بازي ها با ساختني ها و برنامه هاي ديگران به بازي مي پردازد و کمتر قدرت دخل و تصرف در آن ها را پيدا مي کند، اعتماد به نفس او در برابر ساختني ها و پيشرفت ديگران متزلزل مي شود. تصور بيشتر خانواده ها اين است که در بازي هاي رايانه اي فرد در بازي مداخله فکري مداوم دارد، اما اين مداخله فکري نيست بلکه اين بازي ها سلول هاي مغزي را گول مي زند و از نظر حرکتي نيز فقط چند انگشت کودک را حرکت مي دهد! همچنین اختلال درخواب، عصبی شدن درصورت باخت در بازی شبکه ای، کم حوصلگی از عوارض جسمی و روحی دیگربازیهاست که از طرف خود دانش آموزان در تحقیق میدانی صورت گرفته، بیان شده است .

یک پیشنهاد

بخواهیم یا نخواهیم روز به روز به طرفداران بازیهای رایانه ای افزوده می شود. بازیهایی که اثرات ناخوشایندی بر کودکان می گذارد. تجربه نشان داده است که نفی تنها جوابگو نیست و باید در مقابل هر نفی ای یک جایگزین ارائه کرد. اینجاست که نیاز به حفظ و بازگشت به بازیهای سنتی بیش از پیش دیده می شود. برای گسترش و احیاي بازیهای سنتی می توان در چند مرحله جشنواره و مسابقه بازیهای سنتی برگزار کرد. تابستانِ پیش رو، فرصت مناسبی است.