ز تند باد حوادث نمی­توان دیدن                      درین چمن گلی بوده است یا سمنی

تاریخ شیعه و علویان قهرمانی که در ساخت آن نقش داشته­اند چون خود آنان دچار مظلومیت و حق ناشناسی شده­است. زیرا مشاهده می­شود در پاره­ای از موارد حرکت­های فرهنگی اصیل و اسلامی که در جهت احقاق حقوق ائمه­اطهار (ع) بوسلیه رجال علوی صورت­گرفته نادیده­گرفته می­شود. بدیهی است در شرایطی که توأم با اختتاق و فشار خلافت اموی و عباسی بوده، بسیاری از اندیشمندان و علما به منظور دور کردن خطر حاکمان ستمگر و جاسوسان آن­ها، هرگونه اقدام فرهنگی در راستای حمایت از ولایت علی­(ع) را در قالب مخفی­کاری و در چارچوب اصل کلی «تقیه» شکل داده­اند این اصل آنقدر مهم بوده­است که امام صادق (ع) می­فرمایند: من لا تقیه له، لا دین له.

تذکر این نکته لازم است که اصفهان در قرون اولیه اسلام از جمله شهرهایی بوده که مردم آن از تشیع و محبت آل علی(ع) محروم بودند. حتی زمانی که عمربن عبدالعزیز به تمام ولایات دستور داد که دیگر سب حضرت علی (ع) نکنند، حکام اصفهان مبالغی پرداختند تا بتوانند مدت شش ماه دیگر این عمل ناپسند را ادامه دهند! صاحب بن عباد ( وفات 385) همزمان با ابن مردویه ( 323- 410 ) شش ماه در جلسات درس و منبر، از فضایل یکی از صحابه­ی رسول اکرم(ص) سخن گفت بدون آن که نام او را بر زبان بیاورد. پس از آن شنوندگان به اصرار نام صحابه را خواستند گفت همان است که شما به بدی نام او یادی کنید یعنی حضرت علی (ع). پس از آن محله­ی شهشان محله شیعیان گردید. از اتهامات دیگری که به شیعیان در آن دوران می­زدند اتهام رافضی و یا مزدکی و زردتشتی بود. سلاطین غزنوی بسیاری از شیعیان اصفهان را تکه تکه می­کردند و در دوره­ی آل­خجند در اصفهان، مناره­ای به نام هوهو وجود داشت که کنایه­ای بود از اینکه لعن را فراموش نکنند، تا این که صدرالدین خجندی این مناره را خراب کرد. تخریب شهر مهرین (سده فعلی) در قرن پنجم هجری بوسیله سلاجقه متعصب و کشتار مردم آن با اتهام رافضی­گری در همین راستا صورت گرفت. ابن مردویه ابوبکر احمدبن موسی اصفهانی ( م 323- 24 رمضان 410 ه . ق) از محدثان بزرگی بود که در شرایط ضد فرهنگی خاندان پیامبر گرامی اسلام (ص) و همزمان با شروع حکومت حسن بویه در اصفهان به دنیا آمد پدرش ابوعمران و برادرش ابوعبدالله نیز، از عالمان اصفهان بودند ابن مردویه ظاهراً در اصفهان پرورش یافت و سپس برای شنیدن حدیث و کشف حقیقت به دیگر شهرها رفت. در سفری به عراق، در بصره و کوفه دانش آموخت و در 349 قمری در بغداد بود اما مدت اقامت وی در عراق دقیقاً روشن نیست، اما می­دانیم که در سال 351 قمری در اهواز بوده است. او از قبر دعبل خزاعی شاعر شهید علوی در شوش دیدار می­کند و به یاد قصیده­ی معروف او در منقبت نامه­ی آل­علی­(ع) می­افتد

مدارس آیات خلت من تلاوه

و مسکن عز مقفر العرصات

این بیت به این معنی است که «آموزشگاه­های آیات خالی از تلاوت شده و منزلگاه وحی با خاک یکسان گشته است» و تحت تأثیر آن کتابی در خصوص مناقب و فضائل امیرالمؤمین علی (ع) که ظاهراً کتاب مفصلی بوده­است می­نویسد. ابن شهر آشوب در عالم العلماء این کتاب را عنوان کرده است چنان که حدیت «إن علیاً خیرالبشر» را با بیش از 40 سند روایت می­کند. کتاب ابن مردویه بعدها مورد استفاده­ی علی­بن­طاووس در الطرائف و الیقین، احمد بن طاووس در نباء المقاله الفاطمیه و .... قرار می­گیرد. هم چنین در برخی از منابع حدیثی، بدون آنکه نامی از کتابی خاص برده شده باشد، پاره­هایی از این گونه احادیث نقل شده­است که می­تواند مربوط به همین کتاب باشد. گفتنی است که وی خطبه­ی شقشقیه را نیز روایت کرده است. ابن مردویه طرق حدیث طیر را نیز در یک جز روایی جمع کرده­بود که ابن کثیر از آن یاد نموده است. نسخه کتابی با عنوان معجم­البلدان در کتابخانه آصفیه نیز، به وی نسبت داده شده­است. در برخی از منابع حدیثی از وی با عناوینی چون ملک الحفاظ و طراز المحدثین یاد شده­است.

در کتابخانه ظاهریه بخشی از کتاب الأمالی ابن­مردویه، به صورت خطی نگهداری می­شود. این کتاب بعدها مورد استفاده دانشمند شیعه شهر آشوب قرار می­گیرد. از آثار یافت نشده­ی ایشان می­توان به کتب زیر اشاره کرد:

1-    تاریخ اصفهان که مورد استفاده ابونعیم اصفهانی در ذکر اخبار اصفهان و یاقوت در معجم و ... قرار گرفته است.

2-    تفسیر قرآن.

3-    المستخرج.

4-    الجامع المختصر فی الطب.

مرحوم مصلح الدین مهدوی می­نویسد: «در معالم العلماء آمده او عامی مذهب است» و پدر صاحب بن عباده ابی الحسن عباد بن عباس بن عباد طالقانی اصفهانی از او نقل احادیث می­کند. نگارنده این احتمال را بعید نمی­داند شاید با توجه به اوضاع اصفهان، با فوت ابن مردویه جسد ایشان نه در محل تولد او بلکه در سده­ی فعلی، که محل سکونت شیعیان و زرتشیان بوده دفن می­شود.

فهرست منابع

1-    دانشمندان و بزرگان اصفهان ج 1، مرحوم مصلح الدین مهدوی

2-    العقیده و الشریعه فی الاسلام ص 180

3-    کاشف الغطاء ص 192

4-    فصل الخطاب (باب تقیه) ص 45

5-    اصفهان زادگاه جمال و کمال میرعظیمی

6-    سده در گذر زمان  رسول صرامی

7-    قیام های شیعه محمد کاظمی پوران

8-    گنجینه آثار تاریخ اصفهان  مرحوم لطف الله هنرفر

9-    معالم العلماء ابن شهر آشوب ص 126

10-دایره­المعارف بزرگ اسلامی ج4

11-لغت نامه دهخدا

12-تخت پولاد اصفهان اصغر منتظرالقائم