این عمل اداره کل حفاظت از محیط زیست که مدعی اول حفظ سلامت محیط زیست استان است در چند ساله اخیر سر و صدای بسیاری از مسوولان استان را درآورده است. چه مسوولانی که با توجه به حوزه مسوولیتشان نگران سلامتی مردم هستند و چه مسوولانی که مدعی اند اگر این واحدهای آلاینده قرار است به کار خود کماکان ادامه بدهند حداقل از پرداخت حق آلایندگی به شهرداری های شهرهای تحت نفوذ آلاینده های خود شانه خالی نکنند.

سقاییان نژاد شهردار اصفهان در خرداد ماه 93 مدعی شد که در حال حاضر نیروگاه های شهید منتظری و اسلام آباد و همچنین پالایشگاه مشغول مصرف سوخت مازوت هستند. وی همچنین گفت که پالایشگاه 3 سال است که حق آلایندگی به شهرداری اصفهان پرداخت نکرده و 200 میلیارد تومان به شهرداری بدهکار است.

نفری شهردار مبارکه نیز در تیرماه 93 با تاکید بر اینکه هیچ یک از صنایع به شهرداری ریالی عوارض پرداخت نمی کنند، گفت: چگونه می توان پذیرفت که این صنایع آلاینده نیستند وقتی تنها روشن کردن یک کبریت آلایندگی دارد. وی پیش از این در آذرماه 92 نیز اعلام کرده بود که فولاد مبارکه و پالایشگاه ریالی عوارض آلایندگی به شهرداری مبارکه نمی دهند.

ماجرای خارج شدن شرکت فولاد مبارکه از مجموعه واحدهای آلاینده و عدم پرداخت عوارض به شهرداری مبارکه سابقه ای دیرینه دارد. در مرداد ماه 90 نیز نماینده مردم مبارکه در مجلس گفته بود که اداره کل محیط زیست و فولاد مبارکه ساخت و پاخت کرده اند. موسوی مبارکه در گفتگو با راسخون مدعی شده بود که مدیرکل محیط زیست سال 88 صریحا اعلام کرده است که به من گفته اند صنعت فولاد مبارکه را به عنوان آلاینده معرفی نکنم.

اندازه گیری میزان آلایندگی پالایشگاه باید سرزده اتفاق بیفتد نه با هماهنگی قبلی
افشاگری های اخیر مسوولان در رابطه با رفتار تعجب برانگیز اداره کل محیط زیست در تعامل (!) با صنایع آلاینده پای صدا و سیما را نیز به این ماجرا باز کرد. اخبار 20:30 چندی پیش یکی از گزارش هایش را به انتقاد از عملکرد اداره کل محیط زیست در رابطه با خارج کردن فولاد مبارکه از لیست صنایع آلاینده اختصاص داد.

مهندس رضاخواه به عنوان رییس اسبق بهداشت محیط استان و کسی که 35 سال در این حوزه فعال بوده است می گوید: «پالایشگاه مدعی است که آلایندگی ایجاد نمی کند، اگر اینگونه است باید این موضوع را با جزییات توضیح بدهد و بگوید که فنآوری اش را تغییر داده یا سوختش را عوض کرده و یا اینکه دارد از سیستم های مهار آلایندگی استفاده می کند.»

رضاخواه که با مدرک کارشناسی ارشد بهداشت محیط مدت ها عضو کمیته تشخیص و بررسی بیماری های شغلی استان بوده و اکنون کارشناس رسمی دادگستری در این حوزه است می گوید: «شکایات کارکنان واحدهای صنعتی آلاینده به ویژه از پالایشگاه به جهت تاثیر آلاینده ها بر سلامتی شان اخیرا نسبت به قبل افزایش پیدا کرده و این خود دلیلی بر آلاینده بودن پالایشگاه است.» وی می گوید: «پالایشگاه برای اثبات مدعای خود باید اجازه بدهد که به طور سرزده میزان آلایندگی اش اندازه گیری گردد.»

البته این تنها پالایشگاه نیست که از پرداخت عوارض آلایندگی سر باز می زند بلکه نیروگاه شهید منتظری نیز که به گفته کارشناسان همگام با پالایشگاه شب و روز مواد سمی خود را در ریه بسیاری از مردم استان می دمد نیز نه تنها به خمینی شهر که حتی به شاهین شهر هم که در آن استقرار دارد، عوارض آلایندگی نمی پردازد.

آزمایشگاه هوای اداره کل محیط زیست آذر ماه 91 اعلام کرد که نیروگاه برق شهید منتظری عامل اصلی آلودگی های خمینی شهر است چراکه وجود ذرات معلق 10 و 5/2 میکرون در هوا نشان از سوخت مازوت دارد که نیروگاه به جای گاز از آن استفاده می کند.

شهردار: از پالایشگاه و نیروگاه به دیوان عدالت اداری شکایت کرده ایم
شهردار حاج حیدری در این رابطه به خبرنگار فرصت گفت: «از همان زمان که به عنوان شهردار خمینی شهر مشغول به خدمت شدم پیگیر دریافت عوارض آلایندگی شده ام. اعتراضاتمان را به مراجع ذیصلاح استانی اعلام کرده ایم و با شهرداری های اصفهان، شاهین شهر، دولت آباد و... وارد مذاکره شده و به صورت هماهنگ از پالایشگاه اصفهان و نیروگاه شهید منتظری به دیوان عدالت اداری شکایت کرده ایم.» وی افزود: «این موضوع از چندطریق در دست پیگیری است و نماینده مجلس نیز با مسوولان کشوری از جمله معاون رییس جمهور در این باره مذاکراتی داشته و پیگیری می کند.»

دستگاه سنجش آلودگی هوای خمینی شهر کی از کار افتاد!
اگرچه در یکی دو سال اخیر به جز خمینی شهر شهرهای دیگر استان هم از دریافت عوارض آلایندگی محروم بوده اند اما به نظر می رسد هیچکدام از شهرها در اینباره به اندازه خمینی شهر محروم و مظلوم واقع نشده اند چراکه این شهر در محاصره چند واحد صنعتی آلاینده قرار گرفته ضمن آنکه یکی از شهرهای پرجمعیت استان به حساب می آید و با جمعیتی بالغ بر 200 هزار نفر هنوز از داشتن یک تابلوی نمایش میزان آلودگی هوا هم محروم است.

دستگاه سنجش آلودگی هوا از شهریور ماه 91 به صورت چراغ خاموش در خمینی شهر نصب شد یعنی نه تنها هیچ چشمی به تابلوی نمایش این ایستگاه که قاعدتا باید مقابل چشم مردم باشد، روشن نشد بلکه دستگاهش را هم هیچکس به جز کارکنان آتش نشانی در ایستگاه امام جنوبی به چشم ندیدند. اطلاعات این دستگاه فقط به آزمایشگاه هوای اداره کل محیط زیست استان می رسید و از آنجا به اداره محیط زیست خمینی شهر و از آنجا به فرمانداری. بقیه افراد اعم از مردم و مسوولان هم اگر مایل بودند از وضعیت سلامت هوایی که تنفس می کنند خبردار شوند باید به پایگاه خبری اداره کل محیط زیست استان مراجعه می کردند و با رویت جدول مربوط به خمینی شهر از وضعیت موجود مطلع می شدند و این در حالی بود که تا آذرماه همان سال که فرصت آنلاین پیگیر موضوع شد، کسی از وجود چنین دستگاهی در شهر خبر نداشت. این واقعه مهم در حالی از مردم مخفی شده بود که خمینی شهر در روزهای 13 و 14 آذر 91 روزهای ناسالمی را پشت سر گذاشت و این وضعیت در 15 آذرماه به جایی رسید که همه شهرستان را به تعطیلی کشاند. اگر رسانه ها اقدام به طرح این موضوع نمی کردند مردم مثل روزهای قبل کماکان به بیرون از خانه می رفتند و متوجه عمق این آلودگی نمی شدند مگر بیماران قلبی، ریوی و...
وضعیت آلودگی هوا در آذر و دی سال 92 در خمینی شهر از سال قبلش وخیم تر شد و یک تعطیلی دو روزه را به همراه آورد.

هوای خمینی شهر آلوده تر از هوای تهران
اما ماجرا از آنجایی تلخ تر می شود که اداره کل محیط زیست مردم خمینی شهر را از رویت جدول وضعیت هوا در پایگاه خبری اش هم محروم می کند. اخیرا پایگاه خبری این اداره کل مصلحت دیده که اهالی و ساکنان شهرستان های استان به جز مرکز را نسبت به وضعیت هوای تنفسی شان در بی خبری بگذارد. وقتی برای پی بردن به علت حذف جدول وضعیت هوای شهرستان ها با اداره محیط زیست شهرستان تماس گرفتیم مطلع شدیم که چند وقتی است دستگاه سنجش آلودگی هوای خمینی شهر قطع است! اینکه واقعا دستگاه قطع است یا مردم دیگر صلاحیت این را ندارند که از وضعیت هوای شهرشان مطلع شوند را نمی دانیم اما خوب می دانیم که میزان آلودگی هوای خمینی شهر در سال گذشته به جایی رسید که از تهران هم آلوده تر شد! این را ما نمی گوییم بلکه یک پژوهشگر هواشناسی پرده از آن برمی دارد. احسان مرادی دی ماه سال گذشته در گفتگو با خبرگزاری مهر گفت: «شهرستان هاي كوچك استان اصفهان مانند خميني شهر، شاهين شهر، نجف آباد، مباركه و زرين شهر در مقاطع فراواني از تهران هم آلوده تر هستند! فقط هفتم دي ماه (سال 92)، ميانگين آلودگي خميني شهر 186، نجف آباد 183 و شاهين شهر 181 بوده است.»

از صفر تا صد دریافت عوارض آلایندگی
اگرچه اهالی و ساکنان خمینی شهر از سال های قبل خیلی از روزها شاهد ابرهای سیاهی بودند که خصوصا در بخش شمالی بر شهر سایه می افکند اما هیچ عوارضی تحت عنوان عوارض آلایندگی به حساب شهرداری واریز نمی شد چراکه طبق تبصره یک ماده 38 قانون مالیات بر ارزش افزوده پالایشگاه یا هر واحد صنعتی آلاینده ای وظیفه داشت یک درصد از درآمد حاصل از فروش خود را تحت عنوان عوارض آلایندگی به شهرداری شهری که در آن استقرار دارد، بدهد. وضوح تاثیر آلودگی ناشی از پالایشگاه در هوای خمینی شهر، اثبات این موضوع و پیگیری دریافت بخشی از عوارض آلایندگی پالایشگاه مذکور تبدیل به یکی از دغدغه های شهردار وقت (سال 86) شد. مهندس پورکاظم نامه نگاری هایی به وزارت کشور، اداره کل محیط زیست، استانداری، پالایشگاه و...انجام داد و مدعی شد که آلایندگی پالایشگاه به خمینی شهر هم می رسد اما این تنها یک ادعا بود که اگرچه مشهود بود ولی لازم بود مستند هم بشود. انجام یک طرح مطالعاتی در این زمینه پیشنهادی بود که در شورای شهر سوم به تصویب رسید و شهرداری با 33 میلیون تومان هزینه توانست تاثیر آلایندگی پالایشگاه بر هوای خمینی شهر را به اثبات برساند. ارسال این طرح مطالعاتی 400 صفحه ای به نقاط مختلف از جمله اداره کل محیط زیست، استانداری، پالایشگاه، پتروشیمی، نیروگاه و...گام بعدی شهرداری در زمینه اثبات آلایندگی پالایشگاه بر هوای خمینی شهر بود.
مهندس رضاخواه یکی از محققان طرح مذکور در اینباره می گوید: «طرح مطالعاتی را با مدیریت دکتر کلانتری متخصص بهداشت محیط از ابتدای زمستان 86 شروع کردیم و تا آخر پاییز 87 آلودگی هوا را در صدها نقطه شهر اندازه گرفتیم. وجود فلزات سنگینی مثل نیکل، کادمیوم، سرب و... که از جمله مواد آلاینده پالایشگاه است، در شمال شهر (خیابان پاسداران، فلکه دانشگاه صنعتی و...) بسیار مشهود بود و هر چه به مرکز و جنوب شهر نزدیک تر می شدیم از میزان این مواد کاسته می شد. آلایندگی در نقاط جنوبی بیشتر ذرات معلق و co2 بود.»

از آنجا که اینبار ادعای شهرداری خمینی شهر مبنی بر تاثیرات مواد آلاینده پالایشگاه بر هوای شهر بر پایه یک تحقیق علمی بود مورد پذیرش قرار گرفت اما آنچه که چون سنگ بزرگی مانع از رسیدن خمینی شهر به حق مسلم خود یعنی دریافت عوارض آلایندگی می شد، چیزی نبود به جز نقص قانون. پیشنهاد دست اندرکاران به شهرداری خمینی شهر این بود که موضوع را با نماینده مجلس در میان بگذارند تا با همکاری نمایندگان دیگر شهرهایی که دچار چنین مشکلی هستند، موضوع اصلاح ماده 38 قانون مالیات بر ارزش افزوده را در مجلس طرح نمایند.

سال 89 طی تصویب قانون پنجم توسعه این مشکل حل شد. ماده 123 این قانون تصریح کرد که عوارض آلایندگی باید به نسبت تاثیر گذاری بین شهرداری ها و دهیاری ها تقسیم شود. همین قانون تعیین میزان تخصیص این عوارض را به عهده کمیته‌ای مرکب از معاون برنامه‌ریزی استان، فرمانداران شهرستان های ذیربط، مدیر کل محیط زیست و مدیرکل امور مالیاتی استان بین شهرستان های متأثر گذاشت. مسوول اداره طرح و برنامه شهرداری در اینباره می گوید: «کمیته مذکور در استان تشکیل شد و صنایع آلاینده ای که هوای خمینی شهر را آلوده می کردند هر کدام موظف به پرداخت میزانی از «یک درصد» فروش خود تحت عنوان عوارض آلایندگی به شهرداری خمینی شهر شدند. غفوری ادامه داد: آن زمان پتروشیمی موظف به پرداخت 3/27 (بیست و هفت و سه دهم)، پالایشگاه 6/19 (نوزده و شش دهم)، فولاد مبارکه 3/4 (چهار و سه دهم) و ذوب آهن 3/3 (سه و سه دهم) از یک درصد فروش خود به ما شدند.»

اما نکته جالب توجه جای خالی نیروگاه شهید منتظری در میان صنایع آلاینده بالاست. مهندس پورکاظم در این باره می گوید: «نیروگاه شهید منتظری آن زمان از سوخت گاز استفاده می کرد و برای همین جزو صنایع آلاینده به حساب نمی آمد.»

اگرچه طبق دستورالعملی که اردیبهشت 90 از معاونت مالیات بر ارزش افزوده سازمان امور مالیاتی کشور صادر شد، ادارات کل امور مالیاتی موظف به واریزی عوارض آلایندگی از ابتدای سال 90 شدند اما اجرایی شدن این دستورالعمل چند ماه به طول انجامید و نهایتا مهرماه سال 90 اولین عوارض آلایندگی به میزان حدود 180 میلیون تومان به حساب شهرداری خمینی شهر واریز شد و این مبلغ در اسفند ماه 90 به بالاترین حد خود یعنی 2 میلیارد و 100 میلیون تومان رسید که البته مربوط به 2 یا 3 ماه می شد. اما در هیچ زمانی برای مسوولان مالی شهرداری محرز نشد که هر کدام از این صنایع آلاینده به تفکیک چه مبلغی به خمینی شهر اختصاص داده اند. خزانه دار وقت شورای شهر در تیر ماه 91 از این وضعیت گلایه کرد و گفت: «متاسفانه ارقام پرداختی عوارض شفاف نیست و شهرداری خمینی شهر را در جریان گزارشات تفصیلی عوارض آلایندگی و کم و زیاد آن قرار نمی دهند به گونه ای که ما نمی دانیم دقیقا باید چه مقدار عوارض دریافت کنیم و آیا این میزان به طور کامل به ما پرداخت می شود یا نه. در نتیجه شهرداری نمی تواند کنترل و نظارت دقیقی بر آن داشته باشد.»

به گفته صالحی از فروردین ماه 91 تا تیرماه همان سال مجموعا مبلغ 2 میلیارد و 270 میلیون تومان به حساب شهرداری واریز شده است اما میزان پرداخت آلایندگی در اسفند ماه 91 نسبت به اسفند 90 کاهش چشمگیری داشت و به 260 میلیون تومان کاهش یافت که البته خروج پالایشگاه اصفهان از لیست صنایع آلاینده که ظاهرا اواخر سال 90 اتفاق افتاد می تواند این کاهش چشمگیر را توجیه نماید.

به گفته مسوول امور مالی شهرداری اگرچه واریز مبلغ یک میلیارد و 300 میلیون تومان به حساب شهرداری در شهریور 92 مایه دلگرمی شد اما آذر ماه همان سال مُهر پایان بر عوارض آلایندگی خمینی شهر خورد و مبلغ 400 میلیون تومان آخرین مبلغی بود که تحت این عنوان به شهرداری خمینی شهر اختصاص یافت. غدیریان می افزاید: «شهرداری در لایحه بودجه سال 93خود 8 میلیارد تومان برای عوارض آلایندگی پیش بینی کرد در حالی که تا آذر ماه سال جاری تنها 217 میلیون تومان عوارض آلایندگی به حساب خمینی شهر واریز شده است که آن هم مربوط به صنایع آلاینده کوچک می باشد. به عنوان مثال عوارض آلایندگی که در آذر ماه 93 به حساب شهرداری خمینی شهر ریختند تنها 900 هزار تومان بود.»