عکاس: سیمین سعیدی

اگرچه خشکسالی چند سال است که با همه لشکریانش به جان خاک خمینی شهر افتاده اما این خاک خدا آنقدر برکت دارد که حتی بی آب هم رزق و روزی خلایق را فراهم کند. آب که نباشد کشاورز به کشت گیاهانی رومی آورد که برای روآمدن خیلی شرط و شروط سخت برایش نگذارد. آب نخواهد و به همین چند قطره باران خدا راضی باشد. همانطور که به گفته مسئول واحد زراعت اداره جهاد کشاورزی، کشاورزان زیادی در خمینی شهر متقاضی مجوز کشت گیاهان دارویی شده اند. گیاهان پر برکتی که از بذر و ریشه شان گرفته تا ساقه و برگ و گلشان هم دوای درد است، هم غذاست، هم مایه لطافت و زیباییست و هم منبع درآمد است و روآوردن به کشت این گیاهان البته با تکیه بر دانش و تجربه مصداق بارزی از اقتصاد مقاومتی است.
عبدالرسول کاملی از اولین کشاورزانی است که کشت گیاهان دارویی را در خاک زرخیز خمینی شهر آغاز کرد. به گفته او تنوع ویژگی های آب و خاک در نقاط مختلف شهرستان قابلیت کشت گونه های متنوعی از گیاهان دارویی را در این شهرستان فراهم کرده است. وی اگرچه در میانسالی به کشت گیاهان دارویی روآورد اما خیلی زود موفق شد عنوان "کشاورز نمونه" شهرستان و استان را به خود اختصاص دهد. از نظر کاملی "کشاورز" واژه ایست که استعمار آن را در فرهنگ ما حقیرانه جلوه داد و وی تلاش دارد که این واژه مقدس را در میان جوانان به جایگاه واقعی خود بازگرداند. گفتگوی فرصت را با این کشاورز مبتکر بخوانید.

 

خاک و آب خمینی شهر برای کشت گیاهان دارویی مناسب است؟
منابع علمی شرایط خاک و آب و هوای این شهرستان را مناسب کشت 800 گونه گیاه دارویی می داند که بنده در طول یک دهه فعالیتم تنها فرصت تحقیق راجع به 30 گونه از این 800 گونه را داشته ام و موفق به کشت آنها در خمینی شهر شده ام.

 

چه گیاهانی؟
بادرنجبویه (ملیسا)، دو گونه آویشن شامل آویشن دنایی (در کوه دنا می روید) و آویشن اروپایی (وولگار)، دو گونه گل گاوزبان شامل ایرانی و آلمانی، نعنا فلفلی، مریم گلی، بابونه، به لیمو، زعفران، جوی دو سر (یولاف)، موسیر و...

اگر یک جوان خمینی شهری بخواهد کشت گیاهان دارویی را به عنوان شغل خود برگزیند، چقدر سرمایه نیاز دارد؟
بستگی به گیاه یا گیاهانی دارد که قرار است کشت کند. مثلا برای کشت بابونه کامومیل در یک قطعه زمین هزار متری، به 170-150 گرم بذر نیاز داریم که قیمت هر کلیو از این بذر بین 70 تا 110 هزار تومان است. زمان برداشت اولین محصول دو ماه و نیم پس از کاشت فرا می رسد و در عرض یک ماه سه برداشت از بابونه کامومیل خواهیم داشت به علاوه اینکه در چین سوم یا آخر علاوه بر گل، بذر را هم برداشت می کنند که قابلیت فروش دارد. ناگفته نماند که برداشت بابونه کامومیل به ابزار خاصی نیاز ندارد و با یک کارد میوه خوری قابل برداشت است و در طول این 4 ماه به 9 نوبت آبیاری نیاز دارد.
از این زمین هزار متری بین 200 تا 800 کیلوگرم بابونه برداشت می شود که می توان آنها را کیلویی 20-16 هزار تومان فروخت.

با این حساب اگر کسی مالک زمین باشد و برای آبیاری از آب چاه استفاده کند، در طول 4 ماه حدود ده میلیون تومان درآمد کسب می کند در حالی که صدهزار تومان هم هزینه نکرده است.
بله همینطور است البته این نکته را هم اضافه کنم که از آنجایی که ابزار برداشت بابونه کامومیل هنوز به بازار نیامده برداشت آن به تعداد نیروی زیادی نیاز دارد.
در مجموع اگر کسی برای مشاوره نزد بنده بیاید اول می پرسم مالک زمین است یا آن را اجاره کرده، اگر اجاره ای باشد پیشنهاد کشت گیاهانی را می دهم که یک ساله باشد چون برخی گونه های گیاهی هست که کشت چند ساله اش مقرون به صرفه است. در گام بعدی پیشنهاد می کنم آب و خاک زمین مورد نظر را آزمایش کند تا معلوم شود برای کشت چه گیاهانی مناسب است و در نهایت از میان گیاهانی که با توجه به شرایط زمینش مجاز به کشت آنهاست، گیاهانی را که بازار فروش دارد به او معرفی می کنم.

 

چه تضمینی وجود دارد که گیاه پیشنهادی شما بازار داشته باشد؟
در طول 8-7 سالی که کار کرده ام 30 میلیون تومان ضرر داده ام تا الان بتوانم با اطمینان به کشاورز تازه کار بگویم چه کشت کند و چه کشت نکند. بازار یا باید وجود داشته باشد و یا ما باید ایجادش کنیم. از نظر من این 30 میلیون تومان ضرر نبوده بلکه سود بوده چراکه در قبالش هزاران تجربه آموخته ام.

در حال حاضر کشت چه گیاهی را در خمینی شهر توصیه می کنید؟
در حال حاضر یک قطعه زمین 400 متری را زیر کشت "یولاف" و "نعنا فلفلی" برده ام. یولاف که از ورودش به ایران بیش از ده سال نمی گذرد تا پیش از این در فریدن و سقز کشت می شد و امسال من متوجه شدم که خمینی شهر یکی از بهترین مناطق برای کشت یولاف است و از آنجا که اخیرا برای درمان بسیاری از بیماری ها تجویز می شود، بازار خوبی نیز دارد.
یک قطعه زمین 500 متری را هم زیر کشت به لیمو برده ام و البته در کنارش گیاهانی مثل کنگر فرنگی را هم در حد کم و به صورت کلکسیونی کشت کرده ام.

 

کشت کلکسیونی به چه کار می آید؟
هدفم از این کار تولید نشای این گیاه برای استفاده دانشجویان کشاورزی است البته قبلا کل یک زمین دوهزار متری را به کشت کنگر فرنگی اختصاص داده بودم اما از آنجا که زمین ها استیجاریست مجبورم گیاهانی را کشت کنم که زود هم بتوانم جمعش کنم و نیاز به مدت زمان زیادی برای رسیدن به مرحله برداشت نداشته باشد.

 

کشت این گیاهان در باغچه خانه یا کوزه هم امکانپذیر است؟
بله بنده برای شرکت در نمایشگاه ها همیشه از کشت در کوزه استفاده می کنم. در باغچه کوچک خانه ام هم گیاهان دارویی کشت می کنم. هر کس می تواند برای رفع نیاز خانواده اش از کشت کوزه ای و باغچه ای استفاده کند.

در کشت این گونه از گیاهان هم به سم هم نیاز هست؟
از نظر بنده کسی که به دنبال گیاه دارویی می آید معمولا از همه جا رانده و مانده است و روا نیست ما دارویی تحویلش بدهیم که آغشته به اینگونه مواد شیمیایی باشد. من ترجیح می دهم برای هرس علف های هرز هزینه کنم تا اینکه به گیاهانم سم بزنم.

کشت گلخانه ای گیاهان دارویی چگونه است؟
بستگی به نوع گیاه دارد مثلا آلوئه ورا حتما باید در شرایط گلخانه ای رشد کند چون اگر بین گیاه و نورخورشید فاصله ای نباشد ژل آن خشک می شود.

وضعیت کشت آلوئه ورا در خمینی شهر چطور است؟
این گیاه حدود 13 سال پیش در کشور معرفی شد و همان زمان یک کشاورز در کرتمان آن را کشت کرد و خوب هم جواب داد. بعد از آن در نبوی منش و چهار سال پیش هم یک کشاورز دو هزار متر زمین را در دستگرد قداده به زیر کشت آلوئه ورا برد ولی با ضرر همراه شد و ادامه پیدا نکرد.

چرا؟
علتش این بود که گیاه فرآوری نمی شد و فقط کشت می شد. اخیرا شنیده ام یک کشاورز آلوئه ورا را در تیران کشت می کند و محصولش را به کارخانه ای در اراک می فرستد تا تبدیل به کنسرو شود. از ژل این گیاه نوشابه هم می گیرند.

پس آنچه اهمیتش از کشت کمتر نیست، فرآوری این گیاهان است، بله؟
بله. البته فرآوری در گیاهان مختلف متفاوت است. فرآوری برخی گیاهان نیاز به ابزار و شرایط خاصی ندارد و تنها در خشک کردن و بسته بندی کردن خلاصه می شود اما صنعت فراوری در یولاف می تواند تا راه اندازی کارخانه بسکویت سازی هم پیش برود. همچنین همین بابونه کامومیل که راجع به آن گفتگو کردیم قابلیت تولید عسل را نیز دارد. با قرار دادن کلونی های زنبور عسل در مزرعه می توان از هر هکتاری که زیر کشت این گیاه رفته یک تن عسل برداشت کرد.

شما چه گیاهانی را فرآوری می کنید؟
بنده در کارگاه شخصی ام کار عرق گیری انجام می دهم. علاوه بر آن گیاهانی مثل به لیمو را خشک و بسته بندی می کنم.

راجع به کارگاه عرق گیری تان توضیح می دهید؟
عرق گیری به شیوه سنتی نیاز به آب جاری دارد اما بنده با اتصال یک رادیاتور به دیگ و پارچ بستر خنک شدن آب را فراهم کرده ام تا نیازی به آب جاری نداشته باشم. گذشته از آن برای عرقگیری از آب چاه استفاده نمی کنم بلکه تولیدم را پایین آورده و در عوض از آب تصفیه شده استفاده می کنم. یکی دیگر از اقدامات بنده این است که دیگ و رادیاتورم از جنس مس است و برای اطمینان از جذب شدن در به دیگ به جای لاستیک از خمیر استفاده می کنم. همه این اقدامات را انجام می دهم تا محصولی که دست مشتری می دهم سالم تر باشد.

با این حساب کشت گیاهان دارویی از مصادیق اقتصاد مقاومتی است؟
بله قطعا. من پنج سال پیش کشت به لیمو را در یکی از روستاهای ایذه به یک کشاورز پیشنهاد دادم چون پی بردم که آب و خاکش مناسب این گیاه است و خیلی خوب هم جواب داد بعد از آن رفتم کمیته امداد ایذه و اعلام کردم که حاضرم با تمام قوا بایستم و کار مشاوره و نظارت را بر عهده بگیرم تا به راحتی در یک زمین هزار متری برای مددجویانتان ایجاد اشتغال کنید. مثلا از کشت به لیمو در یک زمین هزار متری می توان برای 8-7 هکتار زمین قلمه تولید کرد.
به کمیته امداد خمینی شهر هم پیشنهاد دادم و گفتم که با توجه به خشکسالی گیاهان زیادی را می توانیم زیر کشت ببریم که نیاز چندانی به آب ندارند. به عنوان مثال زمین های اصغرآباد به دلیل اینکه آبش شور شده مناسب کشت گیاهانی است که با آب شور سازگاری دارند. همین جا هم اعلام آمادگی می کنم که حاضرم با کمیته های امداد همکاری کنم تا ایجاد اشتغال نمایند.

اقبال دانشجویان رشته کشاورزی به این نوع از کشت چگونه است؟
چند سال پیش چهار نفر از دانشجویان مهندسی کشاورزی دانشگاه شهرکرد به من مراجعه کردند که علاقه داشتند در زادگاهشان فریدن اقدام به کشت گیاهان دارویی کنند. خودشان پشتکار بسیاری داشتند و من هم از راهنمایی و کمک برایشان کم نگذاشتم. در حال حاضر کشت گیاهان دارویی را در حد هکتار انجام می دهند و درآمد خوبی دارند.

چرا سراغ شما آمدند؟
من در نمایشگاه های مختلف شرکت می کنم و به اماکن علمی- پژوهشی رفت و آمد زیادی دارم. اساتید دانشگاه هم مرا به عنوان راهنما به دانشجویانشان معرفی می کنند.

 

در طول هشت سالی که مشغول این کار شده اید، از کشت چه گیاهی سود بیشتری کسب کرده اید؟
فروش ریزوم نعنا فلفلی به 20 استان کشور از طریق جهاد کشاورزی یکی از کارهای پرسود من در طول این سال ها بوده است اما در کل، گیاه دارویی خیلی پربرکت است مثلا گیاهی مثل بادرنجبویه علاوه بر اینکه از اندام هوایی اش برای دمنوش استفاده می شود، ساقه اش مخصوص عرقگیری است و بذرش هم به فروش می رسد.
کافیست برای کشف دنیای این گونه از گیاهان حرکت کنی تا از برکتش متنعم بشوی. مثلا من تازه متوجه شده ام که در صحراها و باغات فروشان شاتره خودرو داریم در حالیکه تا حالا شاتره مورد نیازم را از تیران و کرون تهیه می کردم.
عکس شماره هشت
حتما خیلی گیاهان دارویی در باغات و صحراهای شهرمان می روید که یا آن را نمی شناسیم و یا به طور کامل از فوایدش مطلع نیستیم.
دقیقا همینطور است. اصلا نمی توان پایانی بر دنیای اشتغالزایی گیاهان دارویی متصور شد. شاید باور نکنید اگر بگویم دکتر سعید دوازده امامی و ناصر مجنون حسینی در کتاب "زراعت و تولید" نوشته اند که فرانسه بهترین عطرش را و روسیه بهترین عسلش را از بادرنجبویه می گیرد.

کار با گل و گیاه آن هم از نوع دارویی اش چه تاثیراتی بر روحیه کشاورز می گذارد؟
من پیش از ورود به این رشته به بیماری های سخت کبدی و قلبی مبتلا بودم. کشت و کار گیاهان دارویی بر روند بهبودی ام تاثیر عجیبی داشت. این رشته از کشاورزی آدمی را به سوی علم و کمال سوق می دهد.

چه شد که به کشت گیاهان دارویی روآوردید؟
یک اتفاق، مرا که بیش از 30 سال تعمیرکار فنی اتومبیل بودم در 50 سالگی به دنیای گیاهان دارویی وارد کرد. یکی از اساتید دخترم که در رشته میکروبیولوژی تحصیل می کند، به دانشجویانش گفته بود که تعدادی از گیاهان دارویی را که در محل زندگی شان کشت می شود شناسایی کنند. دخترم از من کمک خواست و من در پی یافتن پاسخ این سوال، غرق دنیای گیاهان دارویی شدم آنقدر که نه تنها در خمینی شهر که در دیگر نقاط کشور هم به این کار مشغولم. البته الان دیگر اهداف بزرگی را دنبال می کنم از جمله اینکه از کشت گیاهان دارویی برای بیایان زدایی استفاده کنیم. مثلا من کنگر فرنگی را در خمینی شهر فقط با آب باران کشت کردم و علیرغم اینکه جاافتاده کنگر فرنگی یک گیاه یکساله است بدون آبیاری 14 ماه عمر کرد.

کار کشت را از کی شروع کردید؟
بعد از اینکه به این حوزه علاقمند شدم سه سال مطالعه و تحقیق می کردم تا اینکه سال 89 با اجاره یک قطعه زمین 14 هزار متری در دستگرد قداده به کشت 9 گونه گیاه شامل نعنا فلفلی، دو گونه آویشن، دو گونه گل گاوزبان، بابونه، مریم گلی و... پرداختم. بعد از یکی دو سال زمین را تحویل دادم و به منطقه خوزان آمدم.

برای کسانی که به تازگی پا به این عرصه می گذارند چه توصیه هایی دارید؟
اولا این را خاطرنشان کنم که با کمال میل حاضرم تمام تجربیاتم را در اختیار کسانی بگذارم که نیاز به راهنمایی دارند. توصیه ام این است که هر کس پا به این عرصه می گذارد در گام اول به چشم شغل دوم به آن نگاه کند تا کارش کم کم روی غلتک بیفتد. گذشته از آن صبر و حوصله و تحمل شکست مقدمه موفقیت در هر کار از جمله همین کار است. این چیزی است که من در طول فعالیت چند ساله ام خیلی تجربه اش کردم. چندین بار مورد بی مهری مالکان قرار گرفتم و مجبور شدم زمین را قبل از برداشت محصول تحویل مالک بدهم و چشم روی همه هزینه هایی که کرده ام ببندم. خیلی وقت ها مجبور شده ام محصولم را چراگاه گوسفندان کنم. یکبار مجبور شدم دوهزار متر بابونه را بعد از چین اول آتش بزنم. حتی شکایتم را از دامداری که گوسفندانش را توی زمینم رها کرد و تمام محصولم را نابود کرد به خاطر پدر پیرش پس گرفتم اما هیچوقت دست از تلاش برنداشتم. هنوز هم با همه تجربه ام دچار این شکست ها می شوم مثلا بابونه و یولافی را که پاییز در دوهزارمتر زمین در داران کشت کرده بودم جواب نداد اما در عوض مقدمه موفقیت کشت بهاره ام در خمینی شهر شد.