سکه های زرد هر روز گران تر می شود، اما این طرف قیمت خانواده های نوپایی که روی این سکه ها بنا شده، خیلی ارزان است؛ جوانانی که نهایت زندگی مشترکشان شاید به چند ماه یا نهایت چند سال برسد و همین سکه های زرد بلای جانشان می شود.

به گزارش خبرنگار مهر، کلمه "مهریه" که بر زبان می آید ناخودآگاه ذهن ها به سمت سکه های زردی می رود که در این سالها پشت بند قباله ازدواج دختران می اندازند؛ سکه هایی که هر چقدر بیشتر باشند مایه فخر و مباهات عروس است و بعضا مایه ناراحتی، فکر و خیال خانواده داماد.

مهریه های سنگین و مشکلات ناشی از آن در زندگی داستان تکراری است که در هر خانواده و قوم و خویشی وجود دارد و کمتر کسی را می توان پیدا کرد که با این مقوله دست و پنجه نرم نکرده یا از نزدیک با آن برخورد نکرده باشد این در حالی است که اصل مهریه که در قرآن توصیه شده، هدیه ای است شیرین که خدواند از آن به نیکی یاد می کند.

مهریه در قرآن

چنانکه از فرهنگ موضوعی قرآن کریم بر می آید کلمه مهر عینا در قرآن مجید به کار نرفته است بلکه در قرآن از مهر به عنوان «صدقات» در آیه چهارم از سوره نساء یاد شده و در آیات مختلف تحت عنوان «اجور» آمده است و اطلاق اجور بیشتر در مورد متعه و ازدواج با کنیزان است.

اما کلمه دیگری نیز که به جای مهر به کار می رود «صداق»، به فتح اول یا کسر اول است که آن را نیز این گونه تعریف کرده اند که: «مالی است که مرد در عقد ازدواج به زن می دهد.» و آیه چهارم سوره مبارکه نساء به آن اشاره دارد: «آتوا النساء صدقاتهن نحلة» صدقه، به ضم دال، از ماده ای صدق است و بر آن جهت به مهر صداق گفته یا صدقه گفته می شود که نشانه راستین بودن علاقه مرد است، بعضی از مفسرین مانند صاحب کشاف به این نکته تصریح کرده اند.

حیوانات هم به همسرشان مهریه می دهند

فلسفه تعیین مهر از نگاه اسلام، تنها جنبه مادى و اقتصادى ندارد بلکه بسیارى از ابعاد معنوى و تربیتى لطیف که حاکى از پیوند محبت، عشق، بقا و تکامل بوده نیز منظور شده است.

از نگاه آیت الله جوادی آملی در کتاب زن در آیینه جلال و جمال، مهریه را تجلى فطرت و طبیعت عنوان کرده اند؛ به اعتقاد ایشان، هدیه دادن به محبوب به عنوان اظهار محبت و نشان دادن علاقه، امرى فطرى و طبیعى است که معمولا از سوى کسى که پیش قدم مى شود و طالب و یا خواستگار است ارائه مى شود؛ این امر حتى در میان بسیارى از موجودات رایج است.

در این کتاب آمده است : " مثلا مسئله اى که به تازگى کشف شده این است که زاغچه نو پس از بازدید آشیانه هاى مورد نظر به اتفاق همسر آینده اش به او یک حشره هدیه مى کند."

براساس دیدگاه آیت الله جوادی آملی " مهریه پاداش و نشانه حیا و عزت زن است؛ زن از لحاظ آفرینش نسبت به شهوت ها مقاوم تر است، این ویژگى همواره به زن فرصت داده که دنبال مرد نرود و خود را رایگان در اختیار او قرار ندهد."

همچنین اضافه شده که " مهریه باعث بقاى خانواده و مانع از فروپاشى آن است؛ برخى مردان هوس باز گاه بدون هیچ دلیلى همسر را ترک و زن دیگرى را که جوان تر و با نشاط تر است انتخاب مى کند. مهریه مانع عمده اى در مقابل این هوس رانى ها است."

شهید مرتضی مطهری نیز در کتاب حقوق زن در اسلام درباره مهریه عنوان کرده است که : "مهر باعث تعادل اقتصادى است؛ هر چند زن داراى استقلال مالى و اقتصادى از نظر اسلام است ولى به طور معمول در جوامع ابتکار عمل به دست مردان است؛ در صورت طلاق و جدایى احتمال این که زن بدون پشتوانه اقتصادى بماند بسیار زیاد است؛ وجود مهریه یک نوع احساس امنیت اقتصادى و پشتوانه براى زن مى باشد."

علاوه بر این احادیث و آیات زیادی در خصوص موضوع مهریه وجود دارد که بر لزوم آن تاکید می کند.

جایگاه مهریه در آداب و رسوم ایرانی

دکتر محمد خزائلی در احکام القرآن آورده است که "یکی از سنن بسیار کهن در روابط خانوادگی بشری این است که مرد هنگام ازدواج برای زن مالی را به عنوان مهر قائل می شده است و چیزی از مال خود به زن یا پدرزن خویش می پرداخته است."

همچنین شهید مطهری در کتاب نظام حقوق زن در اسلام عنوان کرده است که "در بیشتر اقوام معمول بوده که شوهر آینده قبل از ازدواج به ولی زن یا به خود زوجه آینده هدیه هایی می داده است. در کیش یهود مبلغی به عنوان «خطوبا» که همسان ریشه خطبه به کسر اول یعنی خواستگاری است می داند و مهر را به خود زن تسلیم می کردند."

جستجو و ارزیابی در ازدواج های دهه های 30 تا 60 شمسی نشان می دهد که مهریه اکثر زنان باغ، ملک، میزان کمی طلا و در کل داشته های موجود و بالفعل داماد بوده است این در حالی است که هم اکنون مهریه براساس نداشته ها و تمکن مالی در آینده مجهول تعیین می شود و از این جهت پشتوانه محکمی ندارد.

میزان مهریه و نفر تعیین کننده

" مهریه برون" سالیان درازی است که به عنوان یک مراسم اصلی خواستگاری تبدیل شده که خانواده زوجین بر سر میزان مهریه با یکدیگر گفتگو می کنند؛ البته در برخی از خانواده ها این مراسم تبدیل به یک بازار معامله می شود و حتی چانه زنی طرفین در آن بالا می رود به حدی که بسیاری از ازدواجها تحت تاثیر این مراسم انجام نشده و به جدایی ختم شده است.

توقعات بالای خانواده عروس، دخالتهای ناصحیح و نابه جای برخی از اقوام و آشنایان، ناسنجیده عمل کردن داماد و خانواده وی بخشی از افراط و تفریطهای موجود بر سر راه تعیین مهریه است که با قدم زدن در دادگاههای خانواده می توان اثرات منفی آن را به وضوح دید.

"محمد. ر" 27 ساله مغازه دار در یکی از مناطق شرقی تهران که به گفته خودش کمتر از دوماه عقد کرده و متوجه رابطه همسر خود با فرد دیگری شده است، قصد طلاق دارد و حالا تنها مسئله او با همسرش مهریه 800 سکه ای اوست که باید حداقل نیمی از آن را بپردازد.

"من و همسرم با هم فامیل هستیم. شب مهریه برون هر یک از اقوام تعدادی سکه به مهریه اصلی که 500 عدد بود اضافه کردند و در نهایت مهریه را به 800 سکه و یک سفره حج واجب رساندند که من هم در نهایت قبول کردم، اما فکر نمی کردم کمتر از دو ماه آشنایی و در حین عقدکرده گی مجبور به جدایی و پرداخت این میزان از مهریه باشم."

" حالا میان تعداد زیادی از اقوام اختلاف ایجاد شده و خانواده همسرم نیز حاضر به حل این موضوع نیستند و من هم توانایی پرداخت چنین مهریه سنگینی را ندارم."

این در حالی است که براساس اعلام مراجع تقلید، تعیین مهریه باید بر عهده طرفین باشد و شخصی حق دخالت در آن را ندارد.

حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای (مدظله العالی) در این باره فرموده اند: " تعیین مقدار مهریه در صورتی که دختر و پسر به سن رشد رسیده باشند با اختیار و توافق خود آنان است."

همچنین آیت الله مکارم شیرازی عنوان کرده اند:" مهریه حق زوجه است و تعیین مقدار آن به توافق زوجین بستگی دارد، هر چند رعایت احترام والدین لازم است، اما هرگاه آنها با مسائل مهم و سرنوشت ساز فرزند بدون دلیل کافى مخالفت کنند، جلب رضایت آنها لازم نیست."

حضرت آیت الله سیستانی نیز در پاسخ به این سئوال که تعیین مهریه حق چه کسی است؟ آیا پدر و مادر دختر باید تعیین کنند یا خود دختر؟ فرموده اند: " باید با موافقت دختر و پسر باشد. "

آیت الله علوی گرگانی نیز گفته اند: "تعیین مهریه از لحاظ شرعی حق دختر است و پدر و مادر نمی توانند دختر را به مهریه خاصی اجبار کنند."

نمونه های بالای تعیین سکه در مهریه به یک یا دو مورد ختم نمی شود، بررسی ساده مهریه اقوام و آشنایان نشان می دهد که کمتر زوجی با مهریه های ساده و معقول تن به ازدواج می دهند و زندگی مشترکشان را آغاز می کنند.

2500 زندانی که توانایی پرداخت مهریه را ندارند

براساس اعلام ستاد دیه کشور، هم اکنون بیش از دو هزار و 500 مرد در زندانهای کشور به دلیل نپرداختن مهریه حضور دارند که همین امر مشکلات زیادی را برای زندانهای کشور ایجاد کرده است.

معضل مهریه در سالهای گذشته تا به حدی پیشرفت که دولتمردان و سیاستمداران دست به دامن قانون و اجبار در این زمینه شده و در لایحه حمایت از خانواده بندهایی را در این خصوص قرار داده اند.

در ابتدای امر قرار شد که رئیس قوه قضائیه هر سال نرخ مهریه را اعلام کند و مهریه‌های بالاتر از این نرخ غیرمتعارف اعلام شود.

سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی در این باره گفت: در این صورت وقتی زنی مهریه خود را از شوهر طلب می‌کند، در صورتی که مهریه او در حد متعارف باشد و شوهر مهریه را پرداخت نکند، به زندان می‌رود و در غیر این صورت این اتفاق نمی‌افتد.

امین حسین رحیمی افزود: در صورتی که برای دادگاه احراز شود که مردی توان پرداخت مهریه غیرمتعارف همسرش را ندارد، به زندان نمی‌رود اما در صورتی که مرد از نظر مالی در وضعیتی باشد که توان پرداخت مهریه غیرمتعارف را داشته باشد، موظف است که مهریه را هر چقدر هم که زیاد باشد بپردازد.

عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس گفت: بر اساس شرع نمی‌توان میزان مهریه را محدود کرد و مهریه بر اساس اراده طرفین تعیین می‌شود و قانون نمی‌تواند جلو اراده افراد را بگیرد اما اگر مهریه در حد غیرمتعارف تعیین شود بر اساس قانون مردی که تمکن مالی پرداخت مهریه را نداشته باشد به زندان نمی‌رود.

تمام بحث ها و بررسی ها درباره تعیین میزان قانونی و نه الزامی مهریه به اینجا ختم شد که در شهریور سال گذشته ماده 24 لایحه حمایت از خانواده به بحث مهریه متعارف و غیر متعارف پرداخت و در نهایت مهریه متعارف تا سقف 10 میلیون تومان تعیین شد اما این ماده نیز رای نیاورد و از قانون حمایت از خانواده حذف شد.

فاطمه آلیا در این باره توضیح داد که " باتوجه به این موضوع که مهریه یک هدیه از سوی زوج به زوجه است، موضوع تعیین سقف برای آن را حذف کردیم."

مهریه بالا و علتهای آن

مهریه بالا در کنار نامزدی های سنگین، جهیزیه گران قیمت، عروسی های مجلل و...جزء تشریفاتی است که ازدواج را برای جوانان سخت کرده و همچون سنگی است که روبروی پای ازدواج قرار گرفته است.

ارقامی همچون مهریه براساس تاریخ تولد، مهریه کردن دست و پای داماد و دهها نمونه دیگر که می توان اصطلاح سخیف " من در آوردی" را بر روی آن نهاد قطعا ریشه هایی دارد که باید آن را از بین برد.

فریده غیرت وکیل دادگستری در این باره می گوید: " تنها دلیل تعیین مهریه های بالا توسط زنان به خصوص در سالهای اخیر نداشتن حق طلاق و نبود تضمین کافی در زندگی زناشویی از ناحیه زنان است؛ از طرف دیگر نمی توان به علل و پدیده های اجتماعی که مبنای حقوقی و قانونی هم ندارند بی توجهی نشان داد؛ مسائلی از قبیل رقابت های ناسلام، تفاخر، چشم و هم چشمی و تجمل گرایی در میان خانواده ها را می توان در کنار استفاده ابزاری زنان از مهریه به دلیل نداشتن حق طلاق در زمان حدوث اختلاف از ععل عمده تعیین مهریه های سنگین و غالبا غیرمعقول است.

وی اضافه کرد: امروز به دلیل بی اعتمادی که خانواده‌ها نسبت به یکدیگر دارند با تعیین مهریه‌های سنگین می‌خواهند این  اعتماد را جبران کنند در حالی که مهریه‌های سنگین ضامنی برای بقای زندگی نیست.

این وکیل دادگستری اظهار کرد: اگر دختران ما، در شرایط ازدواج با پسران یکسان باشند دیگر دلیلی برای مهریه‌های سنگین وجود ندارد؛ مهریه می‌تواند متعادل باشد ولی پسر و دختر در شرایط کاملا مساوی،‌ زندگی مشترک خود را شروع کنند و اطمینان خاطر داشته باشند.

مهریه هایی که ضامن نیستند

دکتر شهلا کاظمی پور رئیس مرکز مطالعات آسیا و اقیانوسیه با اشاره به افزایش نرخ مهریه در سالهای گذشته گفت: میزان بالای مهریه های غیر متعارف که نشان از هدفی در پشت آن دارد بیشتر منجر به طلاق می شود؛ این موضوع نیز ناشی از رشد غیر متعارف و پیچیده شدن شهرها و روابط اجتماعی آن است.

وی با بیان اینکه با مهریه بالا مخالف هستم، افزود: متاسفانه قداست مهریه از بین رفته است، البته من با نفس مهریه مشکلی ندارم اما با مهریه هایی که امروز به شکل غیر متعارف بسته می شود و مورد تایید مراجع قانونی قرار می گیرد مخالف هستم زمانی که مهریه ای چه بالا و پائین ثبت می شود قانون در پی درخواست دختر در پی پرداخت آن است.

به هر حال مهریه سنت حسنه ای است که طی سالهای اخیر با برخی کج اندیشی ها و بدفهمی ها تبدیل به یک بنای کج شده که هر روز خشت دیگری را بر آن اضافه می کنند.

ادامه دارد...