مقوله زیبایی و اهمیت آن در حیات بشر بر کسی پوشیده نیست. تا جاییکه حافظه تاریخ یاری می کند، انسانها همیشه به دنبال زیباتر بودن و حفظ زیبایی ظاهری بوده اند. متون دینی با تأیید این غریزه آدمی و با جمله معروف «ان ا... جمیل و یحب الجمال» مهر تأییدی بر زیبادوستی و زیباخواهی انسان نهاده و او را به داشتن ظاهری آراسته و پیراسته تشویق نموده است. مسلماً در حفظ زیبایی ظاهری پرداختن به رشد و تقویت موهای سر و ابرو و مژه از اهمیت بسزایی برخوردار است و در تاریخ بشر قدمت چند هزار ساله دارد تا آنجا که مثلاً وسایل آرایشگری و نوشتجات حاوی ترکیبات گیاهی و معدنی مقوی موی سر و ابرو مربوط به حدود هفت هزار سال قبل در کاوشهای مصر باستان به دست آمده است. استفاده از انواع تقویت کننده های رشد مو و حالت دهنده های مو و اجرای انواع مدلهای مو که سبب افزایش زیبایی ظاهری می شود نمونه هایی است از تلاش بشر برای رسیدن به آرزوی زیبایی. در منابع طب سنتی ایران زمین نیز به این نیاز فطری به خوبی پرداخته شده به گونه ای که مثلاً از چهار جلد کتاب قانون بوعلی سینا یک جلد متعلق به امراض پوست و مو و درمان آن و ارائه روشهای زیبایی و فرمولهای ماسک صورت و روغنهای تقویت مو و ... می باشد.
در شریعت اسلام نیز به زیبایی اهمیت خاصی داده شده، به گونه ای که در متون فقهی- حقوقی، از بین بردن موی سر یا صورت مرد به گونه ای که دیگر نروید و همچنین از بین بردن موی سر زن به طوری که رویش مجدد نداشته باشد، مشمول دیه کامل – به اندازه  دیه قتل- خواهد بود و به همین ترتیب برای از بین بردن موهای ابرو و مژه احکام خاص و سختگیرانه ای وجود دارد.

روشها و راهکارهایی تقویت موی سر و ابرو و مژه

 لازم بذکر است در بیان مطالب این بخش به سهل الوصول ترین و کارآمدترین موارد مختصراً اشاره می شود به گونه ای که همگان را به کار آید تا به زیبایی ظاهری خود بیفزایند. گرچه «نه همین لباس زیباست نشان آدمیت» و ای بسا به فرموده مولایم اسدا الغالب علی ابن ابیطالب (ص) «فالصوره صوره انسان و القلب قلب حیوان». امید که پرداختن به صورت قلبمان و نگاشتن نقش زیبایی در درونمان مورد غفلت نباشد.
به طور کلی رشد و سلامت موها به عواملی نظیر تغذیه مناسب، رعایت بهداشت مو و تمیز نگه داشتن پوست محل رویش مو و فعالیت منظم غدد چربی اطراف ریشه مو بستگی دارد و عواملی همچون افزایش سن، شوکهای عصبی، ناراحتی روحی و غم و غصه، عفونتهای موضعی، کم خونی و کمبود مواد ویتامینی و کلاً فقر غذایی و ضعف عمومی بدن و حتی عوامل ژنتیکی و ارثی از علل شایع ریزش مو محسوب می گردد.

جهت رشد بهتر موها و جلوگیری از ریزش آن رعایت مواردی ضروریست
- افراط در شستشوی موها منجر به تشدید ریزش می گردد. فلذا لازمست از شستشوی زیاد با شامپو یا صابون پرهیز نمود.
- حتی المکان از فشارهای عصبی- روانی بکاهید چرا که بیشترین علت ریزش مو معمولاً فشارهای عصبی است.
- غذاهای حاوی ویتامین ها و خصوصاً آهن در رشد مو تأثیر فراوان دارد و از عواملی که به ریزش مو می انجامد کمبود آهن در رژیم غذایی روزانه است. حتی الامکان در رژیم غذایی روزانه استفاده از انواع ویتامین ها و املاح معدنی را مدنظر قرار دهید و با اصلاح تغذیه خصوصاً حذف سرخ-کردنی ها و غذاهای چرب و استفاده بیشتر از اغذیه سالم و بهداشتی به رشد بهتر موهایتان کمک کنید.
- انجام ماساژ و مالش ملایم در محل رویش مو و برس کشیدن ملایم و مرتب منجر به تسریع خونرسانی ریشه مو شده و با تقویت پیاز مو رشد آن را تضمین می نماید.
- قبل از استفاده از هر نوع شامپو بهتر است آن را با کمی آب رقیق کرد.
- استفاده از رنگهای شیمیایی، فرکردن و صاف کردن مو -خصوصاً وقتی که موها خشک هستند- باعث شکنندگی و آسیب پذیری بیشتر مو می شود.

تعدادی از فرآورده های دارویی طب سنتی که ضد ریزش مو بوده و در رشد بیشتر و پرپشت شدن موها اثر دارد

1- از جمله فرآورده های مؤثر، روغن هایی هستند که از مغزهایی مثل مغز گردو، مغز بادام و مغز فندق و دانه هایی مثل آفتابگردان به دست می آید. روغن برگ مورد، روغن بادام تلخ، روغن مغز گردو، روغن زرده تخم مرغ، روغن جوانه گندم، روغن نخود، روغن هفت مغز (گردو، بادام، فندق، پسته، بادام زمینی، کنجد و نارگیل) از جمله مؤثرترین روغنهای گیاهی در رویش موها و جلوگیری از ریزش آن می باشد. به عنوان نمونه طرز تهیه روغن نخود به شرح ذیل است: 50 گرم نخود خام را کوبیده در 2 لیوان آب جوشانده تا 1 استکان باقی بماند. 1 استکان روغن زیتون یا روغن کنجد اضافه کرده به ملایمت جوشانده تا همه آبها تبخیر شده، روغن بماند. روزی یک بار به موضع ریزش مو - پس از تمیز کردن- محل ماساژ داده شود.

2- از ساده ترین روشها جهت تقویت پیاز مو و رفع چربی اطراف آن استفاده از سفیده تخم مرغ خام است. به این صورت که سفیده را آن قدر به هم بزنید تا کمی سفت شود سپس به پوست سر یا ابرو مالیده، صبر کنید تا خشک شود و آن را بشویید. همچنین ترکیب پانصد گرم سدر، چهارصد گرم مورد و یک گرم حنا همراه سرکه خانگی و روغن زیتون جهت رفع چربی و شوره سر و تقویت رشد موها بسیار مجرب و آزموده است.

3- از دیگر فرآورده ها می توان به عصاره پوست سبز و برگ گردو اشاره کرد که طرز تهیه آن بدین شرح است: 30 گرم پوست تازه و سبز گردو همراه با 20 گرم برگ تازه و سبز گردو را ریز ریز کرده در مقداری آب جوشانده تا عصاره غلیظی حاصل شود. آن را درون صافی پارچه ای ریخته با فشار عصاره گیری کرده، این افشره را با 1 قاشق سوپخوری روغن کنجد، درون ظرف شیشه ای تیره رنگ و درب دار ریخته و خوب هم زده روزی 2 بار به ابرو و مژه ها مالیده، پس از چند ساعت شسته شود.

4- از تقویت کننده های دیگر در رشد موها می توان عصاره جوانه گندم را نام برد.
طرز تهیه: 50 گرم جوانه گندم تازه را ریز ریز کرده در مقداری آب گرم چند ساعت بماند تا کاملاً خیس شود. سپس آن را درون مخلوط کن به خوبی به هم بزنید. حال نصف لیوان شیر و 1 قاشق غذاخوری عسل به آن اضافه کرده باز مخلوط شود سپس از صافی پارچه ای عبور داده عصاره گیری کرده روزی 2-1 بار روی پوست ابروها ماساژ دهید.

5- استفاده از سرمه های گیاهی تقویت کننده و پر پشت کننده ابرو و مژه هم از قدیم الایام مرسوم بوده که در این مقال به نمونه ای اشاره می شود: 75 گرم سیاهدانه، 25 گرم دانه اسفند و 25 گرم تخم شاهی را نیمکوب کرده، درون ظرف فلزی درب دار ریخته به ملایمت حرارت داده تا کاملاً سوخته و خاکستر شوند. سپس دوده اطراف در و دیواره ظرف را جمع آوری کرده با 15 گرم پودر دارچین مخلوط کرده به عنوان سرمه مژه استفاده نمایید. خاکستر باقیمانده را نرم کرده همراه روغن بادام تلخ به خوبی مخلوط کرده به ابروها ماساژ دهید. سرمه های دیگری مثل سرمه کندر، سرمه فندق، سرمه نارگیل، سرمه کنجد و سرمه مغز استخوان گاو نیز از سرمه های مشهور طب سنتی است که به لحاظ رعایت اختصار از پرداختن به آن صرف نظر شد.

 توصیه هایی طبی جهت پیشگیری از ریزش مو و تسریع در رشد آن و نکات مهم در مورد شستشو و شانه و برس زدن موها 

1) روزانه پوست سر را با انگشتان ماساژ دهید تا گردش خون جهت تغذیه ریشه موها بهتر انجام شود و با استفاده از هوای سالم و ورزش، امکان تنفس موها را فراهم نموده، تا حد امکان از کلاه و سرپوشهای تنگ استفاده ننمائید.

2) شستشوی موها هفتهای 3-2 بار کافیست و دفعات بیشتر یا کمتر در رشد مو اختلال ایجاد می نماید. البته نوع فعالیت فیزیکی، محیط زندگی، نوع پوست و چرب بودن آن بر دفعات لازم تأثیر دارد.

3) جهت پیشگیری از سفید شدن مو و ریزش آن، از رنگ موهای شیمیایی استفاده نکرده و حتیالمقدور از مالیدن روغنها و ژلهای شیمیایی نرم کننده خودداری کنید.

4) پس از شستن سر، موها را با حوله نرم خشک کنید و از به کار بردن گرمکنندههای برقی خصوصاً در مورد موهای خشک، نازک و رنگ شده بپرهیزید.

5) استفاده روزانه از شانه و برس خصوصاً نوع چوبی آن با دندانههای باز در تسریع رشد موها بسیار مؤثر است. توصیه می شود تا حد امکان از شانه های فلزی و پلاستیکی استفاده نشود و تا وقتی موها خشک نشده نیز از شانه زدن پرهیز نموده و بعد از هر بار استفاده، برس و شانه شسته شود. البته رعایت اصول تغذیه و موارد مذکور در مقاله پیشین نیز جهت حفظ نشاط و شادابی موها ضروری است.

  تعدادی از بیماریها و روش درمان آن از طریق طب سنتی

1) شوره سر که همان پوسته پوسته شدن غیرطبیعی لایه خارجی پوست سر میباشد و علل متنوعی از جمله عامل وراثت، اختلالات هورمونی، تغزیه ناصحیح و فشارهای عصبی در ایجاد آن دخیلند. جهت درمان این عارضه، علاوه بر رعایت توصیه های عمومی، استفاده از داروهای گیاهی زیر توصیه می شود:
مالیدن روغن بنفشه و روغن کدو و شستشوی روزانه با گلاب و آب چغندر یا ضماد آرد نخود
و گل ختمی همراه سرکه خانگی در رفع شوره مؤثر است. همچنین استفاده از محلول رقیق شده سرکه خصوصاً سرکه سیب، آبغوره یا آبلیمو و مالیدن آن به کف سر نافع است.

2) موخوره که عبارت است از حالت شکنندگی، دوشاخه شدن و خرد شدن موها که معمولاً متعاقب شستشوی زیاد موها یا استفاده از خشککنندههای برقی با حرارت بالا و عدم رعایت بهداشت صحیح موها ایجاد میشود. استفاده از سرشوی گیاهی زیر در درمان موخوره مؤثر است:
پودر برگ مورد 200 گرم، پودر برگ حنا 500 گرم، نخود خام 500 گرم با هم ترکیب کرده، هر شب مقداری از آن با زرده تخم مرغ مخلوط شده تا صبح روی سر بماند. همچنین ماساژ دائمی سر با روغن کرچک یا روغن زیتون یا روغن بنفشه یا روغن بادام تلخ در رفع موخوره مؤثر است.

3) چربی پوست سر که عمدتاً به علت رژیم غذایی ناصحیح ایجاد میشود و در طب سنتی راهکارهایی جهت درمان آن پیشنهاد شده است:
استفاده از محلول سدر همراه آبغوره و روغن زیتون به این صورت که 50 گرم برگ سدر را جوشانده، آب غلیظ آن را صاف کرده همراه یک دوم استکان روغن زیتون و 5-4 قاشق مرباخوری آبغوره مخلوط کرده و جهت شستشوی سر استفاده میشود. همچنین محلول برگ مورد
که طبق دستور زیر تهیه و استفاده میشود:
50 گرم برگ تازه مورد را له کرده و آب آن را گرفته همراه یک دوم استکان روغن بادام تلخ و 2 قاشق غذاخوری سرکه سیب مخلوط کرده، روزانه سر را با آن بشویید. استفاده از محلول آب و سرکه و همچنین آب نعناع تازه همراه آب نمک نیز میتواند در رفع چربی پوست سر مؤثر باشد.

4) خشکی و زبری موها: جهت درمان این عارضه، استفاده از پودر برگ حنا همراه زرده تخم مرغ یا قهوه خام همراه حنا و گل سرشو و روغنهای گیاهی مثل روغن مورد، روغن شنبلیله، روغن نخود و روغن بنفشه بادام توصیه می شود.
همچنین می توان از ژله های گیاهی استفاده نمود. مثلاً کمی تخم اسفرزه را در یک لیوان آب ریخته، پس از چند دقیقه لعاب آن را صاف کرده همراه روغن زیتون، به موها ماساژ دهید.

5) سفید شدن موها. گرچه این عارضه تقریباً دائمی بوده و قابل برگشت نمیباشد اما در طب سنتی راهکارهایی جهت رنگ کردن موها و رفع سفیدی آن توصیه شده است از جمله خضاب مشکی کننده وسمه که به این صورت تهیه می شود: 50 گرم برگ وسمه همراه 10 گرم حنا را مخلوط کرده همراه روغن گلسرخ و کمی سرکه و آب خمیر کرده شب تا صبح روی سر گذاشته می شود. دیگر خضاب قهوه ای کننده مو که از 50 گرم حنا و 50 گرم قهوه خام به همراه 20 گرم پوست سبز گردو و کمی وسمه که در آبغوره و آب خمیر شده ساخته می شود. خوردن دمکرده سبوس گندم، جو و برنج و مربای هلیله، آمله و رب گردو نیز در رفع سفیدی مو نافع است.

6) ریزش مو: جهت تقویت موها و جلوگیری از ریزش آن دستورات زیادی در طب سنتی وجود دارد. برای تقویت پیاز مو، سدر نرم را با کمی آب خیسانده، موقع استحمام به مدت 15 دقیقه روی سر بگذارید. استفاده از جوشانده برگ انجیر جهت شستشوی سر نیز در جلوگیری از ریزش موها نافع است. همچنین ماساژ موها با شامپوی زرده تخممرغ (2 عدد زرده تخممرغ همراه کمی آب گرم ) از مواردیست که می تواند رشد بیشتر موها را به همراه داشته باشد. لازم به ذکر است داروهای طب سنتی در بیماریهای پوست و مو زیاده از آن است که در این مقال بگنجد و آنچه ذکر شد تنها مواردی بود که در دسترس همگان قرار داشته و راحت تر قابل تهیه می باشد.