آسیب­ها و ناهنجاریهای اجتماعی که زاده شرایط جدید هستند را می ­توانیم در قالب بیماریهای نو پدید طرح و آنها را کالبد شکافی و تجزیه و تحلیل کنیم. دراین مقاله زباله پراکنی را می­ شناسیم.

شرح بیماری: ناخوشان این گروه زباله­ها را به جای ریختن در سطل و مکانهای مشخص، روی میزها، اطراف سفره، محیط خانه و کوچه و معابر، محل کار اطراف کارگاه و زیر میزهای کار، کف ماشین و بیرون ماشین، جویهای آب و خیابانها و مقابل مغازه و محل کسب، پارک­ها و فضای سبز چشمه سارها و کوهها و گردشگاهها و جنگل­ها، سر کلاس درس و مدرسه و دانشگاه، پای تیرهای چراغ برق و زمین­های بایر و بدون دیوار رها می­کنند و به همین دلیل به آنها زباله پراکن می­گویند.

ریشه شناسی(ایتولوژی): متخصصین رشته­های مختلف هر کدام ریشه معضل زباله پراکنی و زباله پراکنان را از دید تخصص خود مطرح می­کنند که دلیل زباله پراکنی افراد به یکی از این ریشه­ها و گاه چند تایی آنها بر می­گردد. این نظریات عبارتند از:

1-   نظریه متخصصین ژنتیک و وراثت و دیرینه شناسی: این افراد معتقدند که انسانهای اولیه که زندگی نیمه وحشی داشته و در مجاور دیگر موجودات و محیط­های خاص می­زیسته و شهرداری و بازیافتی هم نداشته، رفتارهای متأثر از محیط و با الگوبرداری از دیگر موجودات داشته و ژنهای خاص آنها هم فعال بوده ولی به مرور و تغییر شرایط محیطی در آن ژنها جهش صورت گرفته و تکامل اتفاق افتاده و انسان شهرنشین و متمدن شده است ولی متأسفانه به دلایلی ناشناخته این جهش و تکامل در برخی صورت نگرفته و رفتارهای آنها ناشی از پایداری ژن آنها می­باشد به گونه­ای که وقتی در برخی شرایط مثل اعیاد و ورودی گردشگاهها، شهرداریها به آنها کیسه برای جمع­آوری زباله می­دهند، مقابله کرده و کیسه زباله را هم به شکل زباله در آورده و درگوشه­ای پرت می­کنند.

2-   نظریه روانشناسان: این متخصصین محترم که همه چیز را به دوران کودکی و سرکوبی امیال و خواسته­ها و تولید عقده­های مختلف از جمله حقارت و بروز رفتارهای واکنشی مثل پرخاشگری و هنجار شکنی نسبت می­دهند، در این زمینه هم معتقدند که ریشه زباله پراکنی افراد یا لااقل برخی از آنها باید در دوران کودکی و سرکوب شدن امیال و آرزوهای آنها و برخورد نامناسب اطرافیان و جامعه با آنها و نیاز به عقده گشایی و ابراز وجود و خود نمایی و انتقام جویی آنها مثلاً با زباله پراکنی دانست.

3-   نظری متخصصین آموزشی: این عزیزان که آموزش را اصلی­ترین نیاز جامعه می­دانند، معتقدند که رفتار بسیاری از زباله پراکنان از روی ناآگاهی به دلیل دریافت نکردن آموزش­های لازم و مناسب و بهنگام قابل توجیه است و معتقدند که اگر این افراد به عواقب بهداشتی و محیط زیستی خود واقف بودند هرگز مرتکب چنین رفتارهایی نمی­شدند.

4-   نظریه بیولوژیست­ها و فیزیولوژیست­ها: این دسته از متخصصین معتقدند که انسانها نوعی ساعت موسوم به ساعت بیولوژیک در ساختمان خود دارند که در شناسایی وقت و تشخیص شب و روز و تنظیم خواب و بیداری کارآیی دارد و وظیفه دیگر این ساعت شناسایی ایام و روزهای هفته و صبح و شب است. متأسفانه درعده­ای ساعت بیولوژیک دچار اختلال شده و روزهای زوج و فرد و شنبه و یکشنبه و صبح و عصر را از هم تشخیص نمی­دهد و یا به فراموشی می­سپارند. لذا زباله­ها بی­موقع از خانه­ها خارج و موجبات پراکنده شدن آنها در محیط فراهم می­شود.

انواع بیماری: به طور کلی هر رفتاری که منجر به پخش و پراکنده شدن زباله­ها در محیط گردد زباله پراکنی محسوب می­گردد انواعی برای این ناهنجاری رفتاری شناخته شده است که عبارتند از:

• ریختن زباله­ها در کیسه­های نامناسب و باز گذاشتن در آنها

• بیرون گذاشتند زباله­ها خارج از ساعات و روزهای تعیین شده

• پرت کردن زباله­ها از ماشین به بیرون که یکی از انواع زشت زباله پراکنی است که انسان را به یاد رفتارهای غریزی بعضی موجودات می­اندازد.

• تخمه شکنی:مبتلایان فردی و یا دسته جمعی بی وقفه تخمه شکنی کرده و پوست آن را در محیط رها می­کنند.

• پرتاب میوه­های گندیده و معیوب در جوی مقابل مغازه که در بعضی از نقاط شهر شیوع بیشتری دارد.

• ریختن پوسته تنقلات مانند انواع پفک و چیپس و بستنی در فاصله بین مغازه و خانه که اغلب توسط کودکان و نوجوانان صورت می­گیرد.

• پراکندن ظروف یکبار مصرف اعم از ظرف غذا و لیوانها در مراسم اعم از اعیاد و عزاداریها و نذریها که گسترده­ترین شکل شناخته شده زباله پراکنی تاکنون می­باشد.

• ریختن نخاله­های ساختمانی و زباله­ها در زمین­های بایر و بدون دیوار

پراکنده کردن مقواها، کارتن­ها، جعبه­های وسائل و فیبرهای محافظ و بطریهای نوشیدنی­ها درمحیط

• پراکنده کردن شاخ و برگ درختان بریده شده و نیز لوازم منزل غیر قابل استفاده در گوشه و کنار به خصوص زمین­های بایر

راههای پیشگیری و درمان:

راههایی که برای پیشگیری و درمان این معضل اجتماعی ارائه می­شود توسط متخصصین رشته­های مختلف با توجه به ریشه آن متفاوت است. آنان که ریشه ناهنجاری را ژنتیکی می­دانند راه حل را دست­کاری ژنتیکی می­دانند که البته عملاً چنین کاری تاکنون صورت نگرفته است. متخصصین روانشناس تلاش درجهت ارتقاء سطح بهداشت روانی خانواده و سالم کردن روابط خانوادگی و تربیت فرزندان منطقی و سالم را راه حل نه تنها این معضل بلکه تمامی مشکلات می­دانند.

متخصصین امور آموزشی اصل و اساس کار را آموزش مناسب و صحیح و بهنگام دانسته و معتقدند لازم است به آموزش نگاهی جدی داشت و مبانی زندگی شهری و حقوق شهروند و رفتارهای سازگار محیط زیستی و بهداشتی و اجتماعی را از مهد کودک­ها و پیش دبستانی­ها شروع و در دبستان و راهنمایی و دبیرستان و دانشگاه و در طول حیات فرد ادامه داد و دانست که آموزش امری مستمر و دائمی است زیرا انسان فراموشکار و غافل است به همین دلیل در آموزش و پرورش بعضی از کشورهای توسعه یافته زیاد به تدریس مباحث تئوری و حفظ کردنی اهمیت نمی­دهند  و واقعیات زندگی و مهارتهای لازم برای زندگی را آموزش داده و عملاً تمرین می­کنند.

در این بین روشهای مدیریتی و استفاده از فن­آوریها هم خواندنی است. این دسته از عاشقان فن­آوری لزوم استفاده از روشهای نوین را متذکر شده و معتقدند با افزودن نرم افزار ویژه به گوشی همراه و یا رایانه و برنامه ریزی و ساخت رباتهای زبان فهم و آموزش پذیر و وظیفه شناس و قانون دان و نیز بکارگیری سطلهای زباله هوشمند و استفاده از هوش مصنوعی در بنای منزل و اتومبیل می­توان بر این شکل غلبه کرد تا نظر شما و همت شما چه باشد اما هرچه هست یقیناً معتقدید که باید محیطی و شهری زیبا و تمیز و قابل تحمل ساخت در آن زندگی کرد و این مهم همکای و همیاری تک تک شهروندان را می­طلبد نه صرفاً زحمت و تلاش شبانه روزی تعداد اندک رفتگر شریف شهرداری.