این خانه ها عموما متعلق به دوره قاجار و بعضا متعلق به دوره صفویه می باشد و بیانگر معماری بدیع آن دوره ها است. برخی از این خانه ها علاوه بر قدمت بنا، ارزش معنوی نیز دارند؛ خانه محل تولد آیت الله اشرفی، خانه های آیات عظام سید محمد باقر و سید مهدی درچه ای. برخی دیگر از این خانه ها هم طبق گفته های مردمی، شاهد وقایعی خاص بوده اند که البته میزان صحت و سقم آن نیاز به بررسی دقیق تری دارد؛ خانه حاج حبیب (از مردم محلی نقل است شهید مدرس سه ماه در این خانه به طور مخفیانه زندگی کرد) و خانه فتح اله (سردار نادرشاه- نقل است نادرشاه در عزیمت به اصفهان، یک شب در این خانه سکونت یافت) از این دسته خانه ها هستند.

برخی از خانه های تاریخی خمینی شهر

1- خانه سرتیپ سدهی
از بناهای دوران قاجار است و دارای تالار، حوضخانه، نارنجستان، اتاق های سه دری و پنج دری، چایخانه و برج مراقبت می باشد.

2- خانه مجیر
مساحتی حدود 3750 متر دارد، اواخر دوران قاجار ساخته شده و دارای حیاطی وسیع با حوضی سنگی و اتاق های نشیمن و مهمان خانه و صفه تابستانی و بهارنشین است. همچنین زیر زمین بزرگی در زیر فضای آن وجود دارد که اطراف آن را نورگیرهای مشبک فرا گرفته است.

خانه های تاریخی تخریب شده
هر سال از گوشه و کنار کشور خبر تخریب یکی از آثار تاریخی به گوش می رسد و در این میان نیز خمینی شهر از آن استثنا نیست. با گذشت زمان تعدادی از خانه های با ارزش شهر تخریب شده اند که اکنون بزرگترها خاطراتی از آنها برای کوچکترها تعریف می کنند. خانه تاریخی میرعنایت (از شاهکارهای معماری دوره قاجار)، تالار علی اکبر، سر در خانه حاج هاشم (دوره صفویه) و سر در خانه حاج آقا امام از جمله آنهاست. عکس هایی از بقایای این خانه ها همراه 13 خانه تاریخی شهر که از آوردن اسامی آنها معذوریم را در صفحه مربوطه مشاهده می کنید.

آثار و فواید و کاربردهای خانه های تاریخی
تجارب شهرستان های دیگر از جمله کاشان و نیز خانه سرتیپ سدهی و مجیر نشان می دهد که شناسایی و مرمت و سر پا نگه داشتن خانه تاریخی کاربردهای متعددی برای شهرستان دارد که به برخی از آن ها اشاره می شود:

1- حفظ میراث
خانه های تاریخی جزو هویت هر منطقه بوده و بیانگر گوشه هایی از تاریخ آن شهرستان است و تنها به همین دلیل حفظ و حراست آن ها لازم و ضروری می باشد چراکه نسل های فعلی از طریق میراث ملموس همانند این خانه ها که روزی محل سکونت افراد از جمله مشاهیر و بزرگان و شاهد حوادث و اتفاقات گوناگون بوده اند، می توانند با پیشینه و میراث معنوی خود آشنا شوند. بدون شک کسی که وارد خانه ای می شود که نام کسی بر روی آن است به دنبال آن خواهد بود که وی را بشناسد و پی ببرد که این شخص چه نقشی در جامعه خودش ایفا کرده و شرایط آن زمان چه بوده است؟

2- قابلیت تبدیل به موزه های مختلف
خانه های تاریخی می تواند برای برپایی موزه های مختلف مثل موزه مردم شناسی، مشاهیر، مشاغل سنتی و غیره مورد استفاده قرار گیرد مانند آنچه در بخشی از خانه سرتیپ و خانه مجیر اتفاق افتاده است تا به این ترتیب میراث گذشتگان حفظ و ارتباط بین نسلی قوام یابد.

 3- جذب گردشگر
وجود خانه های تاریخی در هر منطقه ای می تواند پای گردشگران و مسافران را به آن محل باز کند ورود گردشگران خود فواید متعددی چون رونق اقتصادی و آشنایی دیگران با فرهنگ و تمدن منطقه را در بر دارد.

4- قابلیت آموزش
خانه های تاریخی به تنهایی و آنچه در آن ها گرد می آید مثل موزه ها و نمایشگاه های مختلف برای مقاصد آموزشی از مهد کودک تا دانشگاه کاربرد دارد. دانش آموزان و دانشجویان ضمن حضور در چنین خانه هایی می توانند آموزش های مختلف از جمله آشنایی با گذشته تا عکاسی و نقاشی و معماری را فرا بگیرند.

استفاده های جنبی
برپایی نمایشگاه های موقت متنوع مثل عکس، کاریکاتور، صنایع دستی و برگزاری جلسات ادبی و هنری در خانه های تاریخی امروزه شناخته شده و حتی در دیار خودمان هم تجربه شده است که هم زمان می تواند اهداف چند گانه ای را دنبال کند.

با تشکر از علیرضا حبیبی نماینده میراث فرهنگی در خمینی شهر