اشاره : نظام اداری هر کشور برای پاسخگویی به متقاضیان و ارباب رجوع دارای یک سلسله مقرراتی است که عدم رعایت آنها موجب نارضایتی عمومی و بی انضباطی در کارها خواهد شد. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دیوان عدالت اداری به منظور رسیدگی به شکایات، تظلمات و اعتراض های مردم نسبت به مامورین یا واحدهای دولتی یا آیین نامه های دولتی و احقاق حقوق آنها تاسیس شده است. از طرفی تخلفات اداری که ناشی از رفتار و عملکرد کارکنان دولت نسبت ارباب رجوع می باشد نیز تصویب شده است قبل از بررسی این تخلفات و مجازات های مربوط به آن ، باید به این نکته توجه داشته باشیم که برخی ازاین تخلفات جنبه کیفری داشته و مرتکب آن مجازاتت نیز می شود برای مثال اختلاس یا افشای اسرار و اسناد محرمانه یا خرید و فروش مواد مخدر علاوه بر آن که موجب می شود مرتکب آن به مجازات کیفری یعنی مجازات هایی نظیر حبس، جزای نقدی، انفصال از خدمات دولتی و .... محکوم شود به مجازات های اداری نیز مانند تنزل مقام، کسر حقوق و .. نیز محکوم خواهد شد.

 مهمترین تخلفات اداری عبارتند از:
1- اعمال و ر فتار خلاف شئون شغلی یا اداری برای مثال در وقت اداری کارمند اداری کارهای شخصی اش مانند کشیدن نقاشی را انجام دهند و یا با ارباب رجوع مشغول انجام بازی رایانه ای شود.
2- ایجاد نارضایی در ارباب رجوع یا انجام ندادن یا تاخیر در انجام امور قانونی آنها بدون دلیل
3- نقض قوانین و مقررات مربوط به وظیفه اداری اش
4- ایراد تهمت ، افترا و هتک حرمت افراد( این عمل جرم نیز می باشد و مرتکب به مجازات شلاق تا 74 ضربه و یا 50 هزار تا 1 میلیون ریال جزای نقدی محکوم می شود)
5- اخاذی ( چنانچه کارمند دولت بر خلاف قانون یا بیش از مقررات قانونی اقدام و وجه یا مالی اخذ یا امر به اخذ آن کند، به مجازات حبس از 2 ماه تا یک سال و نیز مسترد نمودن مبلغی که اخذ کرده محکوم خواهد شد لذا اخاذی هم تخلف اداری، هم جرم است)
6- اختلاس ( هر گاه کارمن دولت اعم از رسمی و غیر رسمی وجه یا مطالبات یا حواله ها یا سهام و اسناد و اوراق بهادار و یا سایر اموال متعلق به دولت یا اشخاص را که بر حسب وظیفه به آنها سپرده شده است ، به نفع خود یا دیگری برداشت یا تصاحب نماید، مختلس محسوب و به حبس و جزای نقدی و رد مال و انفصال محکوم می شود؛ از این رو اختلاس هم جرم و هم تخلف است)
7- تبعیض یا اعمال غرض یا روابط غیر اداری در اجرای قوانین نسبت به اشخاص ( این عمل هم طبق ماه 605 قانون مجازات اسلامی تحت شرایطی جرم نیز می باشد)
8- ترک خدمات در خلال ساعات موظف اداری
9- تکرار در تاخیر ورود به محل خدمت یا تکرار خروج از آن بدون کسب مجوز
10- تسامح در حفظ اموال و اسناد و وجوه دولتی و ایراد خسارت به اموال دولتی ( این عمل جرم نیز محسوب و مرتکب به مجازات حبس از 6 ماه تا2 سال محکوم میشود)
11- افشای اسرار و اسناد محرمانه اداری ( این عمل نیز جرم محسوب می شود)
12- ارتباط و تماس غیر مجاز با اتباع بیگانه
13- سرپیچی از اجرای دستورهای مقام های بالاتر در حدود وظایف اداری
14- کم کاری یا سهل انگاری در انجام وظایف محول شده
15- سهل انگاری روسا و مدیران در ندادن گزارش تخلفات کارمندان تحت امر
16- ارائه گواهی یا گزارش خلاف قانون در امور اداری ( این عمل جرم می باشد)
17- رشوه خواری ( این عمل جرم نیز می باشد)
18- تسلیم مدارک به اشخاصی که حق دریافت آن را ندارند یا خودداری از تسلیم مدارک به اشخاصی که حق دریافت آن را دارند
19- تعطیل خدمت در اوقات اداری
20- رعایت نکردن حجاب اسلامی ( این عمل جرم نیز می باشد)
21- رعایت نکردن شئون و شعائر اسلامی
22- اختفا، نگهداری ، حمل ، توزیع و خرید و فروش مواد مخدر این عمل جرم نی ز می باشد
23- استعمال یا اعتیاد به مواد مخدر( این عمل جرم نیز می باشد)
24- داشتن شغل دولتی دیگر به استثنای سمتهای آموزشی و تحقیقاتی ( این عمل نیز جرم می باشد)
25- هر نوع استفاده غیر مجاز از شئون یا موقعیت شغلی و امکانات اموال دولتی
26- جعل یا مخدوش نمودن و دست بردن در اسناد و اوراق رسمی یا دولتی ( این عمل نیز جرم می باشد)
27- دست بردن در سوالات ، اوراق، مدارک و دفاتر امتحانی، افشای سوالات امتحانی یا تعویض آنها ( این عمل جرم نیز می باشد)
28- دادن نمره یا امتیاز، بر خلاف ضوابط
29- غیبت غیر موجه به صورت متناوب یا متوالی
30- سوء استفاده از مقام و موقعیت اداری( این عمل هم طبق ماده 605 قانون مجازات اسلامی تحت شرایطی جرم نیز می باشد)
31- توقیف ، اختفاء ، بازرسی یا باز کردن پاکتها و محمولات پستی یا معدوم کردن آنها و استراق سمع بدون مجوز قانونی ( این عمل جرم نیز می باشد)
32- کارشکنی و شایعه پراکنی ، وادار ساختن یا تحریک دیگران به کارشکنی یا کم کاری و ایراد خسارت به اموال دولتی و اعمال فشارهای گروهی برای تحصیل مقاصد غیر قانونی
33- شرکت در تحصن ، اعتصاب و تظاهرات غیرقانونی یا تحریک برپایی تحصن، اعتصاب و تظاهرات غیر قانونی، یا فشارهای گروهی برای تحصیل مقاصد غیر قانونی
34- عضویت در یکی از فرقه های ضاله که از نظر اسلام مردود شناخته شده اند
35- همکاری با ساواک منحله به عنوان مامور یا منبع خبری و داشتن فعالیت یا دادن گزارش ضد مردمی
36- عضویت در سازمان های ی که مرامنامه یا اساسنامه آنها مبتنی بر نفی ادیان الهی است یا طرفداری و فعالیت به نفع آنها
37- عضویت در گروه های محارب یا طرفداری و فعالیت به نفع آنها
38- عضویت در تشکیلات فرماسونری
مجازات و تنبیه های اداری برای کارمندانی که مرتکب تخلف می شوند بر مبنای شدت و ضعف تخلفات عبارتند از :
1- اخطار کتبی بدون درج در پرونده استخدامی
2- توبیخ کتبی با درج در پرونده استخدامی
3- کسر حقوق و فوق العاده شغل یا عناوین مشابه حداکثر تا یک سوم از 1 ماه تا یک سال
4- انفصال موقت از 1 ماه تا یکسال
5- تغییر محل جغرافیایی به مدت 1 تا 5 سال
6- تنزل مقام و یا محرومیت از انتصاب به پست های حساس و مدیریتی
7- تنزل 1 تا 2 گروه یا به عقب انداختن 1 یا 2 گروه به مدت 1 یا 2 سال
8- بازخرید خدمت در صورت داشتن کمتر از 20 سال سابقه خدمت دولتی در مورد کارمندان زن و کمتر از 25 سال در مورد کارمندان مرد با پرداخت 30 تا 45 روز حقوق مبنای مربوط در قبال هر سال خدمت به تشخیص هیات صادرکننده رای
9- بازنشستگی در صورت داشتن بیش از 20 سال سابقه خدمت دولیتی برای کارمند زن و بیش از 25 سال برای کارمند مرد بر اساس سنوات خدمت دولتی بات کاهش 1 یا 2 گروه
10- اخراج از دستگاه متبوع
11- انفصال دایم از خدمات دولتی

پرسش: آیا محکومیت کارمند در دادگاه اداری به معنای اثبات جرم و محکومیت او در امر کیفری هم هست؟
پاسخ: خیر، محکومیت کارمند به علت ارتکاب تخلف اداری تنها در محدوده مجازات های اداری معتبر است و به معنای اثبات جرم نیست.

پرسش: در صورت اثبات تخلف چه تنبیهی برای کارمند در نظر گرفته می شود؟
پاسخ: هیات های رسیدگی به تخلفات اداری پس از رسیدگی به اتهام یا اتهامات کارمند و در صورت احراز تخلف یا تخلفات در مورد هر پرونده فقط یکی از مجازات های مذکور در فوق را اعمال خواهد کرد لازم به توضیح است که تنبیهات انفصال های موقت و تغییر محل خدمت و بازخریدی و بازنشستگی و اخراج و انفصال دائم قابل تجدید نظر در هیات های تجدیر نظر می باشد.

پرسش: در صورت اخراج کارمند وضعیت معیشت خانواده او چه می شود؟
پاسخ: برای کارمندانی که با حکم مراجع قضایی یا با رای هیات های رسیدگی به تخلفات اداری یا هیات های بازسازی و پاکسازی سابق محکوم به اخراج یا انفصال دایم از خدمات دولتی شده یا می شوند در صورت داشتن بیش از 15 سال سابقه خدمت و 50 سال سن به تشخیص هیات های تجدید نظر رسیدگی به تخلفات اداری برای معیشت خانواده آنان مقرری ماهانه که مبلغ آن از حداقل حقوق کارمندان دولت تجاوز نکند برقرار می شود

پرسش: کدام یک از کارمندان دولت مشمول مقررات تخلفات اداری می شوند؟
پاسخ: کلیه وزارت خانه ها، سازمانها ، موسسات و شرکت های دولتی و شرکت ملی نفت و گاز و پتروشیمی و شهرداریها و بانک ها و موسسات و شرکت های دولتی که تمام یا قسمتی از بودجه آنها از بودجه عمومی تامین می شود و نیز کارکنان مجلس شورای اسلامی و نهادهای انقلاب اسلامی مشمول مقررات این قانون هستند و مشمولان قانون استخدام نیروهای مسلح و غیر نظامیان ارتش و نیروهای انتظامی، قضات، اعضای هیات های علمی دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی و مشمولان قانون کار تابع مقررات مربوط خود هستند نه این قانون

پرسش: اگر تخلف کارمند جرم هم باشد( مانند اختلاس) نحوه رسیدگی به آن چگونه است؟
پاسخ: در این حالت هیات رسیدگی به تخلفات اداری مکلف است مطابق قانون به تخلف او رسیدگی کند و رای صادر نماید و مراتب را برای رسیدگی به اصل جرم به مرجع قضایی صالح بفرستد هر گونه تصمیم مراجع قضایی( برائت یا محکومیت) مانع اجرای مجازات های اداری نخواهد بود البته اگر حکم مرجع قضایی دلالت بر برائت کارمند داشته باشد اصلاح یا تغییر رای هیات رسیدگی به تخلفات اداری صرفاً در مواردی که هیات به اکثریت آراء تشخیص دهد، مفاد حکم صادره از لحاظ موازین قانونی مخدوش است در خصوص مورد امکان پذیر می باشد.