مقدمه
اعتياد به مواد مخدر يکي از معضلات اصلي جامعه جهاني است. آمار رو به افزايش مصرف مواد مخدر در دنياي کنوني به گونه اي است که يکي از سم شناسان معروف دنيا به نام لودوينگ مي گويد: « اگر غذا را مستثني کنيم، هيچ ماده اي در روي زمين نيست که به اندازه مواد مخدر اين چنين آسان وارد زندگي ملت ها شده باشد ». مطابق گزارشات آماري، مصرف مواد مخدر در ايران نيز روندي افزايش دارد و در ميان انواع ناهنجاري ها، آسيب زاترين و گسترده ترين معضلات است. اينک پديده اعتياد در ميان زنان نيز همچون عارضه اي فردي، خانوادگي و اجتماعي مطرح مي باشد و داراي ابعاد پيچيده و چندگانه‎اي است؛ بدين جهت بررسي هاي جامعه شناختي، روانشناختي، اقتصادي... در راستاي شناسايي علل و عوامل اين معضل و يافتن راهکارهاي مؤثر جهت پيشگيري، مقابله و درمان ضروري است.
پيشگيري از اعتياد زنان
پيشگيري از اعتياد، به مراتب از درمان معتادان آسان‎تر است. اين موضوع مورد تأييد آموزه‎هاي ديني اسلام مي‎باشد. به طوري که امام حسن عسکري (ع) مي‎فرمايند: «رد المعتاد عن عادته کالمعجز» : «بازگردانيدن کسي از عادتش در صورتي که به چيزي عادت کرده است، همانند معجزه است.» بدين لحاظ راهکارهاي پيشگيري از اشاعه اعتياد در بين زنان، در سه سطح خرد، مياني و کلان مطرح مي‎شود.
1. در سطح خرد
از جمله ابزارهاي پيشگيري از اعتياد زنان، شناخت آنها نسبت به اثرات و پيامدهاي سوء مواد مخدر است که آنها را به دام خود کشانده و حيات و زندگي آنها را نابود مي‎کند. از آنجا که اغلب دختران و زنان معتاد، چنين وضعيتي را براي زندگي خود تصور نمي‎کردند و به طور ناخواسته در دامان آن گرفتار آمده اند، ضروري است که آموزش‎هاي لازم در اين خصوص از طريق دستگاه‎هاي آموزشي و فرهنگي به عموم زنان ارائه شود. برخي از راهکارهاي پيشگيري از اعتياد زنان عبارتند از:
- آشنايي زنان با مشخصات مواد مخدر
يکي از راه هاي پيشگيري زنان از اعتياد، آشنايي آنها نسبت به خصوصيات مواد مخدر و پيامدهاي آن است. هرچه فرد آگاهي بيشتري نسبت به آثار منفي و زيان بار اعتياد به مواد مخدر داشته باشد، احتمال اجتناب از آن بيشتر است و اين شيوه پيشگيري، از نوع کنترل دروني است که اثر و نتيجة آن به مراتب بيش از کنترل بيروني مي‎باشد.
- تقويت باورها و ارزش هاي ديني
هرچقدر ارزش ها و دستورات ديني در فرد، بيشتر دروني شود به او در برابر رفتارهاي انحرافي مصونيت مي‎دهد. همچنين دين به جهت داشتن آيين هاي مذهبي جمعي و اعطاي مسئوليت هاي جمعي به پيروان خود و تحريص و تشويق آنها به انجام کارهاي نيک و معاونت در امور خير و پرهيز از همراهي با ديگران در کارهاي خلاف و ناصواب، رفتار انسان‎ها را هنجارمند نموده و آنان را با نظام اجتماعي همنوا مي سازد. چند نمونه از راهکارها در اين سطح عبارتند از: دين با تعليم باورها، ارزش‎ها و بشارت به پاداش و انذار از کيفر سخت اخروي موجب صيانت انسان در انجام اعمال انحرافي مي‎شود. از اين‎رو بسياري از دانشمندان علوم اجتماعي دين را به عنوان يکي از ابزارهاي عمدة پيشگيري از انحرافات اجتماعي به حساب مي‎آورند. بعضي از آنها معتقدند که: «در هنگام مواجهة فرد با وضعيت بي‎هنجاري اجتماعي، دين قادر است تا نوعي جايگزين مشروع و قابل اتکا را در ازاي اهداف يا ابزارهاي غيرقابل دسترسي فراهم آورد و فرد را از ابتلا به تبعات رواني بي‎هنجاري دور سازد.» همچنين گفته مي‎شود که بسياري از ارزش‎ها و هنجارهاي مهم اجتماعي در قلمرو دين قرار مي‎گيرند و دين با تقويت اين ارزش‎ها و هنجارها، رفتارهاي فرد را کنترل مي‎کند. به علاوه دين با بيان ارزش‎ها و پاداش‎هاي معنوي و با شرکت دادن افراد در مراسم و آئين‎هاي خاص و تحريک احساسات و عواطف افراد، آنها را در دنياي ناامني‎ها مورد حمايت عاطفي قرار مي‎دهد و در حوادث مهم زندگي ياري مي‎دهد و صبر و تحمل افراد را در مقابله با مشکلات و سختي‎هاي زندگي اجتماعي افزايش مي‎دهد.
2. در سطح مياني
به اعتقاد صاحبنظران، خانواده بيشترين تأثير را برروي افکار، اخلاق و رفتار فرزندان دارد. اگر بين اعضاي خانواده روابط سالمي وجود داشته باشد و فرزندان از محبت و عاطفه والدين در حد اعتدال برخوردار باشند، در اين صورت فرزندان، والدين خود را به عنوان الگوهاي رفتاري خود انتخاب مي‎کنند و از پيوستن به افراد و گروههاي بزهکار دوري مي‎جويند. فرزندان در خانواده ياد مي‎گيرند که بايد به قوانين و هنجارهاي اجتماعي احترام بگذارند و از ارتکاب رفتارهاي مجرمانه و انحرافي از جمله اعتياد دوري گزينند. تأثير خانواده در پيشگيري از اعتياد در صورتي مضاعف مي‎شود که دين در زندگي آنها حضوري پررنگ داشته باشد.
- انتخاب همسر مناسب
خانواده ها تلاش نمايند تا فردي مناسب و عاري از هرگونه اعتياد را براي همسري دختر خود برگزيند. شناخت، افکار، اخلاق و رفتار همسر آينده موجب مي شود تا مشترکات آنها افزايش يافته و ستيزه هاي خانوادگي و تنش هاي ناشي از آن تقليل يابد. در اين صورت نيازهاي عاطفي زن در خانواده فراهم شده و از زندگي خويش احساس رضايتمندي مي نمايد، در نتيجه از پيوستن به گروه هاي معتاد و انحرافي اجتناب مي نمايد.
- جلوگيري فرزندان از شرکت در پارتي ها
با گسترش نسبي مصرف، استفاده از مواد مخدر و خصوصاً قرص هاي شادي در پارتي ها و مهماني ها، والدين سعي کنند تا فرزندان خود را از شرکت در اين مجالس بازدارند و در صورتي که با اصرار فرزندان و يا بستگان مواجه شوند به همراه فرزندان خود در اين مجالس شرکت کنند تا بتوانند خطر احتمالي استفاده از آن را منتفي نمايند و در عوض آنها را به شرکت در مجالس مذهبي و عبادي تشويق نمايند.
- کمک به فرزندان در انتخاب دوستان صالح
والدين و خصوصاً مادر تلاش کنند تا از طريق ايجاد روابط صميمي و نزديک با فرزند دختر، او را در انتخاب دوستان خوب و صالح کمک نمايند، تا در قبال بسياري از انحرافات اجتماعي مصونيت داشته باشد. همچنين والدين بکوشند تا بر رفتار فرزندشان کنترل داشته باشند و دوستان او را بشناسند و در صورت امکان با آنها ارتباط برقرار کنند. با خانواده هايي که فرزندان آنها صالح مي‎باشند، روابط اجتماعي بيشتري داشته باشند و از اين طريق زمينه دوستي فرزند خود را با آنها فراهم نمايند.
3. در سطح کلان
دست‎اندرکاران امور فرهنگي، اقتصادي، قضايي و انتظامي جامعه بايد تلاش همه جانبه‎اي را به طور منسجم و هماهنگ شروع کرده و راههاي گسترش اعتياد را در سطح جامعه مسدود نمايند. از اين‎رو لازم است که در حوزة فرهنگ و در کنار آموزش و تعليم و هدايت افراد به سوي شغل خاص، به مسأله تربيت افراد توجه شود، به خصوص راهکارهايي در جهت نهادينه کردن دين و دستورات و ارزش‎هاي ديني در بين محصلين و دانشجويان، اجرا گردد و منابع و کتب مغاير با مباني ديني و عناصر فرهنگي جامعه تغيير نمايد. در حوزة اقتصاد نيز بايد فرصت‎هاي اشتغال ايجاد کرد و سطح درآمد طبقات پايين جامعه را افزايش داد و تورم را کنترل نمود. به طوري که تهيه حداقل امکانات زندگي براي افراد و قشرهاي آسيب‎پذير جامعه ممکن باشد. همچنين در حوزه قضايي و انتظامي نيز بايد قوانين جزائي مناسب و بازدارنده‎اي تدوين نمود تا دستگاه قضايي با قاطعيت تمام با قاچاقچيان و حاميان آنها برخورد نمايد. برخي از راهکارها به اختصار عبارتند از:
- دقت در صدور گواهي عدم اعتياد
براي جلوگيري از ازدواج دختران با افراد معتاد، صدور گواهي عدم اعتياد با دقت و مسئوليت بيشتري از سوي مسئولين ذي صلاح صورت گيرد، به طوري که در صورت کشف خلاف، مسئولين مربوطه، مورد را پيگرد قانوني نموده و جريمه هاي سنگيني را تعيين نمايند. در حالي که امروزه به جهت عدم دقت کافي در اين زمينه، افرد معتاد مي توانند با شيوه هاي مختلف گواهي عدم اعتياد دريافت کنند و به عنوان يک فرد عاري از اعتياد، ازدواج کرده و يا به عنوان کارمند فعاليت نمايند و خانواده ها با اطمينان از اين برگه تأييد صلاحيت، دختر خود را همسر فردي معتاد نمايند که بعد از مدتي يا اعتياد همسر را به دنبال داشته يا فرزندان معتادي را تحويل جامعه مي دهد.
- نظارت بيشتر بر مکان هاي جرم زا
ضروري است نيروي انتظامي بر قهوه خانه ها، کافي شاپ ها، کلوپ ها، پارک ها و مهمان خانه هاي بين شهري، نظارت بيشتري داشته باشد و امنيت معتادين را در اين مکان ها سلب کند.
- آگاهي‎رساني دربارة مضرات اعتياد
ضرورت دارد وسايل ارتباط جمعي به ويژه صدا و سيما، آثار و پيامدهاي زيانبار اعتياد را در قالب داستان يا فيلم به تصوير بکشند و اعضاي جامعه را مطلع سازند. به طور نمونه با تهيه فيلم‎هاي سينمايي ناتواني زنان معتاد را در انجام وظايف همسري و مادري نشان دهند و آسيب به همسر و فرزندان خانواده را بازگو نمايد.
- ايجاد زمينه هاي اشتغال
دولت بايد تلاش ‎کند تا سياست ها و برنامه هاي خود را براساس اشتغال زايي تنظيم نمايد و عوامل بيکاري کارگران و تعطيلي کارخانه ها و يا ورشکسته شدن شرکت هارا شناسايي و رفع نمايد
اجتماعي فرماندهي انتظامي شهرستان كاشان