بوروکراسی از نگاه امانوئل کانت به معنای حکومت اداری قاعده مند است. شاید از این تعریف تعجب کنید؛ چرا که در کشور ما از بوروکراسی معنای مثتبی تلقی نمی شود و اغلب آن را به فساد اداری تعبیر می کنند. دلیل چنین برداشتی این است که بوروکراسی دو وجه دارد. اگر خوب اجرا شود، به قانون مندی کمک خواهد کرد و اگر بد اجرا شود منجر به فساد اداری می شود. بد اجرا شدن بوروکراسی بدین معناست که منافذی برای تخطی پیدا می شود که عده ای از آن برای استفاده شخصی و جناحی سود می برند.

 

از طرفی مدتی است که درباره دولت الکترونیک سخن بسیار شنیده و البته آن را تجربه کرده ایم؛ عابربانک ها، کارت های اتوبوس، پرداخت های آنلاین و این اواخر رای دادن الکترونیک. اما سوال این جاست که اگر خدمات دولتی و غیر دولتی به صورت الکترونیک ارائه شود می توان مطمئن شد که بورکراسی منفی از بین خواهد رفت؟

 

به نظر می رسد با الکترونیک کردن خدمات دولت و سایر دستگاه ها، در منظر اول کاغذ حذف خواهد شد ولی همچنان احتمال کاغذبازی هست. کاغذبازی علی رغم اسمش بدون کاغذ هم انجام پذیر است! چرا که هنوز می توان نامه یک ارباب رجوع نگون بخت را در رایانه ها سرگردان کرد. هنوز هم می توان افراد را به خاطر یک امضا €" که اینک به جای خودکار با قلم نوری تولید می شود- ساعت ها و روزها معطل کرد. هنوز هم می توان به بهانه واقعی یا دروغین خراب بودن سامانه کار مردم را عقب انداخت... دوستی تعریف می کرد که ماهانه اطلاعات بیمه اش را از سامانه مربوطه دریافت می کند و سپس مبلغ تعیین شده را با کارت عابربانک می پردازد. اما این پایان کار نیست چون باید رسید صادر شده را به اداره تامین اجتماعی ببرد تا آن ها از پرداخت وجه بیمه مطمئن شوند و بیمه او برقرار بماند. در غیر این صورت 48 ساعت بعد اطلاعات پرداخت در داخل سامانه بیمه وارد می شود و بیمه تمدید می شود اما باز هم تا رسید چاپی رویت نشود امکان استفاده از خدمات درمانی دولتی با دفترچه بیمه مذکور را ندارد!

 

خلاصه این که تا رسیدن به هدف نهایی و انس همگان با خدمات الکترونیک هنوز فاصله زیادی داریم و اشکالاتی بر سر راه است که برخی از جانب ارائه دهندگان است و برخی از جانب خدمت گیران یا همان شهروندان الکترونیک است. اما پس از رفع عیوب از سیستم ها و نیز آموزش به کاربران آن ها، نوبت به نظارت بر اجرا می رسد. در واقع در آینده ای نه چندان دور بسیاری از مدیران و کارمندان کنونی دستگاه های دولتی و غیر دولتی انجام بسیاری از امور خود را به سامانه ها محول می کنند و در عوض وظیفه ای مهم به نام نظارت بر کار سامانه ها را بر عهده خواهند گرفت. البته پیش شرط اصلی همه «اگر و آن گاه» های مطرح شده در مباحث فوق این است که افراد ارائه دهنده خدمت حس وظیفه شناسی، وجدان کاری دارند و خود نظارتی دارند و سرگردانی مراجعه کنندگان برای آن ها جرمی بزرگ تلقی می شود.

 

در واقع اگر الکترونیک کردن خدمات را به مثابه پاس گل در نظر بگیریم، نظارت بر اجرای صحیح آن (چه از نظر عملکرد دستگاه های الکترونیک و سامانه ها و چه از نظر کابران خدمات دهنده) خودِ گل است. در غیر این صورت باید همواره شاهد بورکراسی منفی و رخوت در نظام اداری باشیم.