با توجه به اهمیت موضوع، و با در نظر گرفتن تجربه های مشابه عبور جاده های ترانزیتی منطقه ای از شهرستان خمینی شهر، کوشیده شده تا در این مقاله به تحلیل این رینگ پرداخته شود.
ابعاد رینگ
بر اساس سرشماری سال 1395، اصفهان با جمعیتی نزدیک به دو میلیون نفر بعد از تهران و مشهد درجایگاه سوم کلانشهرهای کشور ایستاده است. وجود مشکلات ترافیکی برای کلانشهرها پدیده ای اجتناب ناپذیر است که اصفهان نیز از این قاعده مستثنی نیست. برای گریز از مشکلات ترافیکی تاکنون سه رینگ ترافیکی در اطراف شهر احداث شده و احداث رینگ چهارم در دستور کار قرار دارد. با این تفاوت که رینگ چهارم، شعاعی وسیع تر از کلانشهر اصفهان دارد، به طوری که حدود 60 درصد آن از اصفهان و 40 درصد نیز از 5 شهر دولت آباد، خورزوق، خمینی شهر، درچه و ابریشم خواهد گذشت.
این رینگ چهار خط رفت و چهار خط برگشت دارد و سرعت حرکت اتومبیل ها در آن120 کیلومتر در ساعت پیشبینی شده است و در مسیر 78 کیلومتری خود 23 تقاطع غیر همسطح و 5 پل دارد. عرض این رینگ به طور تقریبی با احتساب حریم آن حدود 80 متر می باشد. با توجه به ویژگی های بیان شده، می توان گفت رینگ چهارم در واقع یک "اتوبان یا آزاد راه" است.
بر اساس نقشه تهیه شده توسط مهندسین مشاور این طرح، در بین تمام مناطق اصفهان و شهرهایی که رینگ از آنها عبور می کند سهم خمینی شهر از همه بیشتر است؛ به طوری که حدود 10 کیلومتر از این رینگ از شهر ما خواهد گذشت که در مقایسه با سایر مناطق و شهرها بیشترین است. این رینگ دو طرفه، قرار است پس از عبور از روگذر استقلال در شمال، از طریق روگذر بلوار دانشگاه وارد خیابان ماربین (لوله) خمینی شهر شده و در مسیر خود از دو روگذر شامل روگذر بسیج و روگذر بلوار میردامادی و سپس یک پل بزرگ به طول یک و نیم کیلومتر حدفاصل خیابان آیت ا... اشرفی تا پل شهید فهیمده بگذرد و سپس از طریق تقاطع غیر همسطح آتشگاه از شهر خارج شود.
مزایا و معایب احتمالی رینگ چهارم برای خمینی شهر
عبور رینگ چهارم از خمینی شهر، در کنار هم مزایای متعدد و معایب قابل توجهی دارد. مزایایی که باید کوشید حداکثر شده و معایبی که می توان آن را به حداقل ممکن رساند.
معایب
حدود 10 کیلومتر از رینگ چهارم از "خیابان ماربین" واقع در زمین های شرقی خمینی شهر عبور خواهد کرد. با توجه به اینکه رینگ مذکور چهار خط رفت و چهار خط برگشت و یک رفیوژ میانی (جهت حفظ حریم لوله ای که از زیر این خیابان عبور کرده) و دو حریم در دو طرف دارد؛ این رینگ بسیار عریض خواهد بود (حدود 80 متر) که در نتیجه بخش قابل توجهی از زمین های کشاورزی و باغات خمینی شهر در جریان آزادسازی زمین برای احداث رینگ آسیب خواهد شد. گذشته از سابقه طولانی و شهرت این زمین ها و باغات در تولید محصولات کشاورزی نظیر آلبالو و ...، نقش آنها در پاکیزگی هوا غیر قابل چشم پوشی است. احداث رینگ ممکن است جریان توسعه را به سمت این زمین ها بکشاند که در نتیجه با تخریب بیشتر این زمین ها، موجبات رشد افقی شهر فراهم خواهد شد. رشد افقی شهر تا زمانی که پتانسیل هایی نظیر "بافت های فرسوده" و ... در مرکز شهر وجود دارد، به لحاظ علم شهرسازی غیر اقتصادی، غیر عقلانی و آسیب زاست.
خمینی شهر جمعیت و تراکم بالایی دارد به طوری که سومین شهر پرجمعیت استان و دومین شهر متراکم کشور محسوب می شود و با مرکز استان نیز فاصله کمی دارد. از طرف دیگر به منابع آلاینده نظیر پالایشگاه، فولادمبارکه، ذوب آهن وکارخانجات سنگبری نزدیک است. این ها همه نشان از بالا بودن میزان آلودگی هوا در این شهر دارد به طوری که حتی در بعضی روزهای سال "هوای ناسالم برای عموم" و "پدیده وارونگی هوا" را تجربه کرده است. در مقابل این حجم از آلودگی، خمینی شهر دو ریه برای تنفس دارد؛ یکی باغات و زمین های کشاورزی در غرب و دیگری باغات و زمین های کشاورزی واقع در شرق.
ترافیک عبوری از این رینگ علاوه بر ترافیک درون شهری قرار است ترافیک بین شهری و بین استانی را نیز پوشش دهد که در نتیجه¬ی آن علاوه بر اتومبیل های سواری قرار است اتوبوس، کامیون و سایر ماشین های سنگین و نیمه سنگین نیز از این رینگ عبور کنند. آمارهای رسمی نشان می‌دهند سهم اصلی سیاهی آسمان ناشی از خودروهای سنگین و اتوبوس‌ها است؛ به طوری که خودروهای سنگین و اتوبوس‌های بخش خصوصی روی هم رفته حدود 40 درصد از سهم آلودگی هوا را به خود اختصاص می دهند. این در حالی است که سهم ماشین های سواری بسیار اندک و حدود یک و نیم درصد است. از طرف دیگر تحقیقات صورت گرفته در زمینه رابطه سرعت و میزان آلودگی، حاکی از آن است که اگر سرعت میانگین به بالای 104 کیلومتر در ساعت برسد آلودگی به بدترین حالت خود خواهد رسید. با توجه به اینکه سرعت در رینگ چهارم 120 کیلومتر بر ساعت طراحی شده است می توان گفت میزان تولید آلاینده های هوا در این رینگ بسیار قابل توجه و نگران کننده خواهد بود. در این بین، وضعیت پهنه ای از شهر که بین رینگ چهارم و خیابان امیرکبیر (به عنوان ورودی و خروجی اصلی به شهر در قسمت جنوب)، قرار می گیرد به لحاظ سطح آلودگی در شرایط بحرانی قرار خواهد گرفت.
سر و صدا یکی از عوامل محیطی است که به سلامت جسمی و روانی افراد آسیب می رساند. خودروهای سواری و ماشین های سنگین نقش قابل توجهی در تولید "آلودگی صوتی" دارند. همچنین سرعت خودرو یکی از عوامل تأثیرگذار در میزان آلودگی صوتی است که در خیابان های عریض به علت سرعت بالای خودرو میزان آلودگی صوتی افزایش می یابد. از این رو با توجه به نوع وسایل نقلیه عبوری از رینگ و سرعت بالای آنها، سر و صدای ناشی از رینگ چهارم قابل توجه بوده و سلامتی جسمی و روانی ساکنان اطراف آن را به خطر خواهد انداخت که این امر نهایتا موجب کاهش قیمت و ارزش زمین های مسکونی نزدیک به رینگ خواهد شد. علاوه بر سر و صدا، با توجه به سرعت بالای ماشین ها در رینگ چهارم، بروز تصادفات سهمگین در این رینگ دور از انتظار نیست که این امر نهایتا بر "ایمنی" و همچنین "سلامت روان" شهروندان خمینی شهری تآثیر منفی خواهد گذاشت.
بخشی از رینگ که از خمینی شهر عبور می کند در ابتدا و انتها و همچنین در طول مسیر خود، چندین تقاطع غیر همسطح و روگذر و همچنین یک پل به طول حدود یک و نیم کیلومتر دارد. بنابراین احداث این رینگ بر "چهره¬ی شهر" و همچنین "منظر ورودی شهر" در شمال و جنوب، تاثیر گذاشته و آن را تغییر خواهد داد. عبور این رینگ _ که با توجه به ویژگی های تعیین شده برای آن در واقع یک اتوبان محسوب می شود _ از وسط شهر و در تقاطع با خیابان های جمع و پخش کننده و محلی، مانند یک وصله ناجور، سلسله مراتب معابر شهری را زیر سوال برده و "تصویر ذهنی شهروندان" را مخدوش می کند. این تغییرات که زیاد خوشایند هم نیستند نهایتا بر جسم و روح شهروندان و همچنین کیفیت های محیطی نظیر "حس مکان"، "حس تعلق" و ... بازتاب منفی خواهند داشت. همچنین فضای ایجاد شده¬ی زیر پل به طول یک و نیم کیلومتر در حد فاصل بلوار کهندژ تا خیابان شهید فهمیده، ممکن است به فضایی راکد و مناسب برای انجام جرائم شهری و تجمع معتادان، کارتن خواب ها و ... تبدیل شود و علاوه بر زشت کردن منظر شهر، "امنیت شهر" را نیز به خطر بیندازد.
از طرف دیگر، مسئولان نجف آباد یک "پروژه¬ی قطار شهری" که نجف آباد را به اصفهان متصل می کند؛ در دستور کار دارند. این قطار شهری به احتمال زیاد از طریق سازه های مرتفع یعنی پل از بلوار الغدیر عبور خواهد کرد. پل مربوط به قطار شهری نجف آباد و همچنین تقاطع غیر هم سطح رینگ ترافیکی چهارم اصفهان در بلوار الغدیر و در قسمت جنوبی خمینی شهر، مانند دو نشانه¬ی قوی عمل خواهند کرد و دروازه ورودی به خمینی شهر را کم رنگ کرده و از جلوه آن می کاهند. در واقع منظر ورودی خمینی شهر در قسمت جنوب در بین نشانه های شهری قوی که هیچ ارتباطی با خمینی شهر ندارند گم خواهد شد.
آنگونه که از نقشه آماده شده توسط مهندسین مشاور این طرح بر می آید؛ در محل تقاطع رینگ چهارم با "معابر جمع و پخش کننده" در خمینی شهر از جمله خیابان بسیج، بلوار میردامادی، بلوار کهندژ و خیابان شهید فهمیده، قرار است "پل روگذر" احداث شود و تکلیف معابر محلی که با این رینگ برخورد دارند و تعدادشان هم کم نیست، مشخص نیست. اگر قرار باشد این معابر محلی در نقطه برخورد با رینگ کور شده و به بن بست تبدیل شوند، از میزان "نفوذ پذیری" بافت و همچنین میزان ارتباط دو بخش شرقی و غربی خیابان ماربین فعلی کم شده و عملا از ارزش و نقش برخی معابر محلی در کنترل و هدایت جریان ترافیک کاسته خواهد شد.
احداث یک رینگ ترافیکی موسوم به رینگ ترافیکی چهارم اصفهان می تواند به مرور زمان این مفهوم را تداعی کند که آنچه درون رینگ است متعلق به اصفهان است؛ و این یعنی کوک شدن ساز جدا شدن زمین های بخش شرقی خمینی شهر و پیوستن به اصفهان. اصفهان پیشتر نشان داده است که از گسترش مرزهای خود ابایی ندارد. در این زمینه "رهنان" مثال بارزی است. همانگونه که رهنان در سال 1382 از شهرستان خمینی شهر جدا شد و به اصفهان پیوست؛ زمین های سمت شرق رینگ که در محدوده خمینی شهر قرار دارند می توانند از خمینی شهر جدا شده و به قلمرو اصفهان بپیوندند. اگر چنین امری حادث شود، خمینی شهر بخش قابل توجهی از دارایی های مادی و غیر مادی خود را از دست خواهد داد.
حتی در صورتی که اصفهان علاقه ای برای تصاحب زمین های خمینی شهر از خود نشان ندهد؛ احداث یک رینگ ترافیکی دو طرفه¬ی عریض، می تواند مثل یک "جداکننده قوی" عمل کرده و بین دو قسمت شهر جدایی بیندازد؛ همانطور که احداث "کمربندی خمینی شهر" بین شهر و "دانشگاه صنعتی" و زمین های واقع در سمت شمال شهر جدایی انداخت. از عواقب این جدایی می توان به کاهش توجه و نظارت شهرداری و همچنین دور ماندن ساکنان بخش شرقی رینگ از خدمات و امکانات موجود در شهر اشاره کرد که این امر زمینه نارضایتی شهروندان و کاهش حس تعلق آنها به شهر را فراهم خواهد کرد. لازم به ذکر است در قسمت شرقی رینگ "محله جوی آباد" قرار گرفته است که در حال حاضر این محله به خودی خود با مشکلات گوناگونی از جمله حاشیه نشینی، ساخت و سازهای غیرمجاز، معضلات اجتماعی و .. دست و پنجه نرم می کند. این کاهش نظارت، دور افتادن، نارضایتی و کاهش "حس تعلق" نهایتا می تواند مشکلات زیادی از جمله تمایل ساکنان بخش شرقی رینگ برای پیوستن به اصفهان و یا افزایش بزهکاری و جرائم در این قسمت از شهر را به دنبال داشته باشد.
خیابانی که قرار است رینگ چهارم از آن عبور کند یعنی خیابان ماربین، بخشی از "رینگ داخلی خمینی شهر" است. در واقع در طرح جامع خمینی شهر یک رینگ ترافیکی جهت کاهش بار ترافیکی قسمت های مرکزی و متراکم شهر پیشبینی شده است. خیابان باغبان، صفاییه و شهید فهمیده بخشی از این رینگ را تشکیل می دهند. اخیرا نیز بلوار ماربین میانی که در ادامه این رینگ است احداث شده و شهرداری خمینی شهر تکمیل بقیه قسمت های رینگ را نیز در دستور کار دارد. اگر از رینگ اصفهان به رینگ خمینی شهر ورودی و خروجی تعریف شود به طوری که رینگ خمینی شهر در ادامه رینگ اصفهان قرار بگیرد، رینگ چهارم می تواند بخشی از نیازهای ترافیکی خمینی شهر را نیز پاسخ گوید. در غیر این صورت اگر بدون اختصاص دادن ورودی و خروجی به خمینی شهر از میان زمین های ما عبور دهد، پروژه¬ی احداث رینگ داخلی خمینی شهر را ناقص می کند و از قدرت آن در حل مشکلات ترافیکی شهر می کاهد و به لحاظ اقتصادی هم به بودجه شهر ضرر می رساند.
مزایا
با توجه به تمام تبعات و اثرات منفی که در بالا به آنها اشاره کردیم تنها در یک صورت عبور این رینگ از خمینی شهر می تواند توجیه منطقی داشته باشد و آن هم این است که از این رینگ برای خمینی شهر "چند ورودی و خروجی مناسب و کنترل شده" تعریف شود. در واقع خمینی شهر باید آنقدر زیرکانه و هوشمندانه عمل کند که نه تنها خطر تهدیدات ناشی از احداث رینگ را از سر خود دفع کند؛ بلکه احداث این رینگ را به یک فرصت عالی برای معرفی شهر به مرزهای فراتر از خود و در نتیجه خروج از بن بست و رسیدن به توسعه تبدیل نماید.
رینگ چهارم "ترافیک های بین شهری و بین استانی" را عبور می دهد و از این منظر مانند یک "ویترین" عمل می کند. مردم از شهرها و استان های مختلف کشور از این رینگ و در بخشی از آن از زمین های خمینی شهر خواهند گذشت و به درون شهر نگاه خواهند کرد و اگر برای ورود به داخل شهر راهی وجود داشته باشد حتما برخی از آنها برای گرفتن خدمات به درون شهر پا خواهند گذاشت. در این راستا خمینی شهر با سابقه درخشان خود در زمینه های مختلف صنعتی، آموزشی، گردشگری، مذهبی و ... پیشتر نشان داده است که برای مرزهای فراتر از خود حرفی برای گفتن دارد. تعاملات اقتصادی، فرهنگی و ... مسافران با مردم شهر اگر در چارچوب و بر اساس اصول مشخص باشد، نهایتا زمینه توسعه در تمام ابعاد را برای شهر فراهم خواهد کرد.
اما اینکه چقدر احتمال دارد از رینگ برای خمینی شهر ورودی و خروجی در نظر گرفته شود جای تآمل دارد. باید ببینیم سابقا اصفهان چقدر برای توسعه و معرفی خمینی شهر به مرزهای فراتر از خود تلاش کرده است. در این زمینه سابقه رفتاری که اصفهان با خمینی شهر داشته درخشان نیست و این از خوشبینی ما می کاهد. تعریف نکردن ورودی از کمربندی خمینی شهر به داخل شهر، فراموش کردن نام خمینی شهر در آدرس دانشگاه صنعتی، کم لطفی در تخصیص بودجه به خمینی شهر و ... تنها مثال هایی در این مورد هستند.
با اتکا به سوابق گذشته و با توجه به اینکه مسئولان اصفهان یکی از دلایل احداث رینگ را بستن مرزهای اصفهان و جلوگیری از گسترش شهر مطرح کرده اند؛ می توان با احتمال بسیار زیاد گفت که احتمالا اصفهان تصمیمی برای دادن ورودی و خروجی از رینگ به خمینی شهر را ندارد و علاوه بر آن احتمال اینکه مانند اتوبان ذوب آهن در اطراف رینگ "دیوار بتنی" احداث شود زیاد است.
جمع بندی
آنچه مسئولان اصفهان باید مدنظر قرار دهند این است که رینگ چهارم از مرزهای اصفهان پا را فراتر گذاشته و وارد شهرهای دیگر شده و بنابراین این توجیه که با احداث رینگ قصد بستن مرزهای اصفهان و جلوگیری از گسترش شهر اصفهان را داریم بی معناست. اگر رینگ دقیقا در مرز اصفهان با شهرهای اطراف احداث می شد این حرف صحت داشت اما این واقعیت را نباید نادیده گرفت که بخشی از رینگ از شهرهای دیگر عبور می کند و این زمین ها جزء املاک اصفهان نیست که مسئولان آن بخواهند برایش خط مشی تعیین کنند. دادن ورودی و خروجی از رینگ به خمینی شهر سبب گسترش بیش از حد اصفهان نخواهد شد چون این قسمت اصلا جزء اصفهان نیست و با استناد به گفته های مسئولان شهر، خمینی شهر راه خودش را می رود و قصد پیوستن به اصفهان را نیز ندارد. از طرف دیگر مسئولان اصفهان باید این حقیقت را در نظر داشته باشند که توسعه مرکز بدون توسعه پیرامون امکان پذیر نیست. در واقع هرچه شهرهای اطراف اصفهان به بالندگی و رشد اقتصادی و فرهنگی و .. بیشتری دست پیدا کنند این امر نهایتا بر توسعه اصفهان اثراث مثبتی بر جای خواهد گذاشت؛ در صورتی که عقب ماندگی و عدم توسعه شهرهای اطراف نتیجتا تبعات منفی را برای اصفهان به بار خواهد آورد.
در زمینه حق خمینی شهر از رینگ چهارم این سه مورد را باید مدنظر قرار دهیم که اولا بخشی از رینگ چهارم از زمین های خمینی شهر می گذرد، ثانیا بخشی از عملیات عمرانی آن شامل آزاد سازی زمین ها و .. نیز به عهده شهرداری این شهر گذاشته شده و ثالثا شهرداری و مردم خمینی شهر مجبورند برای مقابله با پیامدهای منفی این رینگ هزینه های مادی و غیر مادی بپردازند. این ها همه نهایتا برای خمینی شهر نسبت به رینگ چهارم حقوقی فراهم خواهد کرد. حقوقی که اگر مسئولان و مردم شهر برای مطالبه اش به موقع اقدام نکنند احتمالا پایمال خواهد شد.
منابع
اسکندری،؛ محمدرضا، گلشاهی، محمدمهدی، و غزاله اسکندری، (1395)، لزوم رعایت صفات عملکردی و سلسله مراتب شبکه راهها در بهره برداری از شبکه راه، کنفرانس بین المللی مهندسی عمران
• اویسی، الهام، اسماعیلی ساری، عباس و محمود قاسمپور، (1385)، بررسی و اندازه گیری آلودگی صوتی ناشی از ترافیک در شهر یزد، نشریه دانشکده منابع طبیعی، جلد 59، شماره4، صص 885¬-901
https://www.irna.ir
www.forsatonline.ir
https://www.isna.ir
http://www.isfahan.ir
http://www.tfrah.com
http://www.iribnews.ir
http://www.iribnews.ir
https://car.ir
https://khabarban.com
https://www.google.com
روزنامه فرصت از سال 13 کار خود را آغاز کرد و در حال حاضر خبر های خود را به صورت آنلاین نیز ارائه میکند