خیام حکیمی است متفکر و متذکر، سخن نمی گوید مگر برای اینکه نکته ای را ابراز نماید، عالم نجوم و ریاضیات و از پایه گذاران تقویم جلالی است و کتب او به لاتین ترجمه و حتی تدریس می شده است.

تعداد رباعیات وي بنابر نظر اهل تحقیق ایرانی و خارجی کمتر از دویست رباعی می باشد و مابقی منسوب به اوست. در رباعیاتش به چند نکته اساسی به طور مختصر تذکر می دهد: مرگ و ناپایداری زندگی و بی اعتباری روزگار و بی خبری انسانها. به نمونه ها توجه شود.

• از پرده اسرار کسی را ره نیست          زین تعبیه جان هیچکس آگه نیست

جز در دل خاک تیره منزلگه نیست     افسوس که این فسانه ها کوته نیست

• آن قصر که بهرام در او جام گرفت     آهو بچه کرد و رو به آرام گرفت

بهرام که گور می گرفتی همه عمر     دیدی که چگونه گور بهرام گرفت

• گردون نگری ز عمر فرسوده ماست    جیحون اثری ز اشک آلوده ماست

دوزخ شرری ز رنج بیهوده ماست        فردوس دمی ز وقت آسوده ماست

• چون آب به جویبار و چون باد بدشت    روز دگر از عمر من و تو بگذشت

تا من باشم غم دو روز مخورم           روزی که نیامده است و روزی که گذشت

• نیک و بدی که در نهاد بشر است       شادی و غمی که در قضا و قدر است

با چرخ مکن حواله کاندر ره عقل        چرخ از تو هزار بار بیچاره تر است

• سر دفتر عالم معانی عشقست            سر بیت قصیده جوانی عشقست

ای آنکه خبر نداری از عالم عشق       این نکته بدان که زندگانی عشقست