صدای هیاهو و چکاچک شمشیر از بیرون خیمه به گوش می رسد، دلاوران یکی پس از دیگری به رجز خوانی و رزم مشغولند اما در این خیمه صحنه عشق دیگری بر پاست! مادری و پسری در کنار او! مادر پروانه وار گرد وجود جوانش می گردد و وی را آماده نبرد می نماید؛در دستش "سرمه دانی" با میل، سرمه را سه بار در چشم چپ و چهار بار در چشم راست پسر می کشد تا مادری اش را تمام کرده باشد. "وهب بن عبدا... انصاری" همانطور که در آن زمان مرسوم و سنت بود، با چشمانی "سرمه" کشیده به میدان نبرد شتافت.

صغری سلمانی، 87 ساله، "سرمه" ساز.
- چه حیاط با مزه ای دارید، همین جا سرمه درست می کنید؟
بله، کنار ایوان.

- سخت نیست، کثیفی ندارد؟
سختی که زیاد دارد ولی خیلی حواس جمعی می خواهد که زندگی آدم سیاه نشود.

- مواد اولیه ای که استفاده می کنید، چیست؟
قلم استخوان گاو.

- از کجا تهیه می کنید؟
دامادم از قصاب های "کوجون" برایم می خرد.

- فقط قلم گاو؟ از ماده دیگری استفاده نمی کنید؟
یک بار بادام را امتحان کردم، چون خشک بود سوخت و فایده نداشت.

- مراحل کار را توضیح می دهید؟
قلم گاو را می شکنم و مغزش را بیرون می آورم.

- قلم گاو که خیلی محکم است، چگونه آن را می شکنید؟
جوان که بودم خودم با چکش می شکستم ولی حالا که پیر و ناتوان شده ام، دامادم برایم می شکند.

- بعد از شکستن قلم ها چه می کنید؟
مغز آن ها را بر روی اجاق آب کرده و بعد روی چراغ پیه سوز به سرمه تبدیلش می کنم.

- چراغ پیه سوز خیلی قدیمی است، از قدیم داشته اید؟
خیر! در جوانی که شروع به کار کردم از یک مرد دوره گرد که تعداد زیادی چراغ داشت 2 عدد خریدم که یکی از آنها شکست و این یکی هم که باقی مانده، ترک خورده و روغن پس می دهد که البته کار من را راه می اندازد.

- از چند سالگی به این کار پرداختید؟
در 24 سالگی از زن حمامی یاد گرفتم.

- پس موروثی نبوده؟
نه! تو خانواده کس دیگری نه بلد بود و نه یاد گرفت.

- بقیه مراحل؟
وقتی مغز قلم ها آب و به روغن تبدیل می شود، یک فتیله از پارچه کتان درست کرده و طوری داخل چراغ پیه سوز قرار می دهم که سرش از شکاف چراغ جهت روشن کردن بیرون باشد بعد روغن قلم را روی فتیله ریخته و یک قاشق را به صورت وارونه طوری قرار می دهم تا همه روغن به سر فتیله نرود و کم کم بسوزد.

- پیه سوز را کجا قرار می دهید؟
در کنار ایوان کلکی کوچک (اجاق هیزمی) با چند سنگ درست کرده ام که چراغ را داخل آن قرار داده و پس از روشن نمودن فتیله یک بشقاب روی کلک قرار داده تا دوده چربی قلم ها به ته آن بچسبد و پس از آن دوده ها را توسط کاردک روی کاغذ روزنامه می تراشم و در زیر کاغذهای کوچک پیچانده و بسته بندی می کنم.

- مصرف کنندگان چه باورهایی در مورد سرمه دارند؟
سرمه چون طبیعی است برای دید مقوی است البته ناگفته نماند اگر سرمه تقلبی که به تازگی از دوده چراغ و بخاری درست می کنند نباشد.

- چند وقت یک بار سرمه درست می کنید؟
جوان تر که بودم در ماه چند بار درست می کردم ولی در حال حاضر چند بسته درست می کنم.

- از شهرهای دیگر هم مشتری دارید؟
از تهران، کرج، خمین و .... بر ای خرید می آیند.

- در شهر سرمه ساز دیگری هم داریم؟
قبلا چند تایی بودند اما حالا تا جایی که من اطلاع دارم غیر از من کسی که از قلم گاو سرمه بگیرد نیست.

- از مواد دیگر هم می شود سرمه گرفت؟
کسانی هستند که از فندق، بادام و چیزهای دیگر هم سرمه می گیرند ولی همان طور که قبلا گفتم من نتوانستم.

- شهرهای دیگر هم سرمه درست می کنند؟
نمی دانم، شنیده ام که در شهری مثل فریدن علف "شنگ" را تیغ زده شیره اش را جمع کرده و خشک می کنند بعد به صورت لوله در آورده می سوزانند و سوخته آن را در چشم می کشند که تا چندین روز هم ماندگاری دارد.

- سابق تقاضا بیشتر بود، یا الان؟
امروزه که همه با سواد شده اند و خواص سرمه اصل را می دانند بیشتر به دنبالش می آیند ولی متاسفانه من دیگر آن توانایی را ندارم که زیاد درست کنم.

- یک خاطره مهمانمان کنید؟
از سرمه گیری خاطره ای ندارم ولی به یاد دارم یک شب از شب های ماه مبارک رمضان در یکی از مراسم احیا رندی مقداری سرمه را با گلاب، داخل گلاب دان ها مخلوط کرد و زمان خاموشی چراغ های مجلس بین مردم پخش کرده بود وقتی چراغ ها را روشن کردند روی همه کسانی که گلاب به رویشان پاشیده بودند سیاه شده بود! همه به شوخی و خنده می گفتند: روی گناهکاران سیاه شده است.

- و دیگر؟
قبل از سرمه سفید آب درست می کردم و هفته ای 3 جفت گیوه می چیدم. بعد به کار سرمه پرداختم کار پر زحمت و کم در آمدی است به علاوه قلم گاو هم گران شده است، ما چند تا قدیمی هستیم که از این مواد را درست می کنیم دیگر کسی سراغ این جور شغل ها نمی آید و بعد از ما کارهایمان هم از یاد می رود.

عکس از: محبت مهری