خميني شهرکه در گذشته به نام سده می شناختند در ادوار گذشته بخشي از بلوك ماربين از توابع اصفهان محسوب مي شده و اين قسمت ها داراي آب كافي و خاك حاصلخيز بوده است. در ابتدا شامل سه روستا يا سه ده به نامهاي پريشان يا فروشان يا پروشان، خوزان يا خيزان و ورنوسفادران يا بن اصفهان بوده و به همين علت به سده شهرت يافت. هر يك از روستاهاي تشكيل دهنده سده، خود بعلت خاصي نام گرفته است.

پريشان: در كتاب نصف جهان في تعريف اصفهان آمده است كه فريشان معرف پريشان و پريشان خود مخفف پريوشان است كه از نام زني به اسم پريوش كه در زمان قديم بناي اين قريه را نهاده گرفته شده و به نامش منسوب گشته است.

خوزان (خوزوان): از واژه «خوز» و «ان» نشانه كثرت و جمع تشكيل شده است. خوز در سنگ نوشته هاي شاهنشاهان هخامنشي بصورتxuvata (uvaja )< nEk  نوشته شده و به قوم عيلاميان و سرزمين آنها گفته مي شد كه در منطقه كوهستاني بين النهرين تا فلات ايران گسترده شده است. در محله خوزان، كهندژ قرار دارد كه وصف آن چنين آمده است: در محله خوزان واقع در خمینی شهر قلعه دفاعي مهمي به نام كهندژ وجود داشته كه خرابه هاي آن در محله مزبور موجود است، يكي از نويسندگان عقيده دارد كه كهندژ پايتخت سلاطين كياني و ساساني بوده است.

ورنوسفادران يا بن اصفهان: اين ده به دوران ملكشاه سلجوقي باز مي گردد. به هنگام حاكميت سلجوقيان، ورنوسفادران توسط ملكشاه سلجوقي نامگذاري شد كه نام اجداد قوم «ورنوسي» (گارد سلطنتي ملكشاه) بوده است. در زمان فتح اصفهان توسط قوم مغول، اين منطقه مغلوب مغولان شد ولي در زمان حمله افغانها، اهالي اين منطقه تا حد توان مقاومت نمودند، چنانكه سركيس گاننتز در كتاب «سقوط اصفهان» مي نويسد: افغانها نتوانستند دهكده هاي خيزون (خوزان) و بن اصفهان (ورنوسفادران) را تصرف كنند، چون ساكنان اين دو دهكده سخت با آنان به مخالفت برخاستند. دكتر سيروس شفقي در كتاب خود بنام «جغرافياي اصفهان»، معتقد است كه مقارن كوچ عده اي از ساكنان منطقه اصفهان در نيمه دوم هزاره چهارم قبل از ميلاد مسيح، آباديهاي كوچكي در محل فعلي شهر اصفهان و سرتاسر زاينده رود وجود داشته كه با آمدن عده اي از شمال به فلات مركزي بر جمعيت آنها افزوده شد و دهات جديدي به وجود آمده است، بر اين اساس مي توان قدمت اولين كانونهاي جمعيتي اين خطه را به دوران قبل از اسلام مربوط دانست.

و در روايات ديگر نيز آمده: حمله اسكندر به سه دژ گاردژ، كهندژ و ديمير دژ كه در اين منطقه واقع شده بود باعث ويران شدن آنها بدست اسكندر مقدوني گرديده و لذا اين منطقه تا دوران پادشاهي ساسانيان (224 ميلادي) يعني تا 6 قرن بعد بصورت بياباني بي آب و علف باقي ماند. تا آنجا كه پيروزشاه ساساني به سلطنت رسيد و به دژ آمد و بنا به خواستها بار ديگر اين محل آباد شد، وي دستور حفر قناتي داد كه بنام خود شبه قنات «پيروزشاهي» معروف گرديد، و به دستور پيروزشاه، مردم متفرق شده گرد هم آمدند و زمينهاي ده خوزان و پروشان بين مردم تقسيم شد.

سده در دوره معاصر

با آغاز دوره اسلامي و گسترش قدرت و نفوذ اسلام، اين منطقه نيز تحت تأثير قرار گرفت و تغييرات كلي در فرهنگ، سنن و روابط اجتماعي آن ايجاد گرديد.

پس از صفوي چون محل پايتخت كشور از اصفهان به مشهد و نقاط ديگر انتقال يافت تغييرات نزولي شهر اصفهان و همپاي اين شهر، ركود اقتصادي شهرستان خميني شهر نيز شروع شد. وجود امكانات طبيعي در محدوده شهرستان، در ادامه حيات اقتصادي و اجتماعي شهر نقش زيادي داشت و توسعه صنايع و استقرار كارگاهها و كارخانجات در شهرستان نيز مؤثر بود و از طرفي گسترش شهرنشيني از آخر دوره قاجاريه در كشور و كاهش روستانشيني، در اين منطقه نيز اثر نهاد و شهرها گسترش يافت، وجود فاصله نزديك شهرستان خميني شهر با شهر اصفهان كه مركز استان نيز هست و محل عمده آموزشهاي تخصصي و دانشگاهي است باعث شده عليرغم كاهش امكانات رفاهي باز هم افزايش جمعيت داشته باشد. اولين خيابان در سال 1318 در شهر احداث شد. «ابن حوقل» در سفرنامه خود كه در قرن چهارم هجري نگاشته است، مي نويسد: نزديك اصفهان و در مغرب آن، ده «ماربانان» واقع است كه باغهايي پهناور و به مساحت يك فرسخ از راست و چپ دارد و گويند خراج آن صدهزار درهم است و از همين ده است كه جمد و ثلج راوان بدست مي آيد و ميوه نيز فراوان است. با استفاده از نوشته هاي مختلف مي توان به قدمت شهرستان خميني شهر پي برد. با توجه به آثار باقيمانده، حداقل سابقه تاريخي شهرستان به 2500 سال قبل باز مي گردد. البته سوابق هر قسمت از شهرستان به زماني خاص مربوط مي شود. وجود كهندژ (قهندژ) در محله خوزان و وجود آتشكده در كوه آتشگاه كه در كنار زاينده رود واقع شده، وجود قبرستان زاغ آباد با سنگ قبرهاي بزرگ، همچنين پيروزشاهي و مسجد جامع، همه نشانه قدمت شهر است.  كتابهاي دايره المعارف سرزمين و مردم ايران از عبدالحسين سعيديان و نصف جهان في تعريف اصفهان از محمد مهدي بن محمدرضا اصفهاني، جغرافياي اصفهان از دكتر سيروس شفقي از قدمت شهرستان ذكر كرده اند. در كتاب نصف جهان في تعريف اصفهان، بلوك ماربين كه داراي آب و هواي خوب است معرفي شده و از دهات آن هرستان، اندوان و سه ده نام برده شده است. خوزان، ورنوسفادران و فريشان (پريشان)  سه ده اصلي را تشكيل داده اند با مردماني تنومند و شجاع و با تعصب و داراي تنباكوي خوب و موقعيتي مناسب، عواملي از قبيل حاصلخيزي خاك وجود آب و تنوع اقليم، وجود زاينده رود باعث تمركز جمعيت و توسعه منطقه بوده است.