اوقات فراغت نقش بسزایی در پرورش ابعاد مختلف شخصیت کودکان، نوجوانان، جوانان و  همچنین استعدادیابی، نشاط آفرینی و... دارد.

حتما همه ما خاطره تابستان را با کوچه پس کوچه های گرما زده، توپ پلاستیکی، آتاری و تیله و ترتره بازی هایش، بساط فروش پفک و آدامسی که محدود به یک صندوق چوبی کوچک می شد، کلاس های هنری و قرآن یا شغل موقتی مثل پادوی یک مغازه دار بودن و... در ذهن داریم. آن وقت ها اوقات فراغت ما محدود می شد به همین برنامه های ساده و کوچک، و الان با پیشرفت تکنولوژی در جهان، اینترنت و بازی های رایانه ای هم اگر جایگزین بازی های قدیمی نشده باشد، به آنها اضافه شده است.

هنوز هم در کوچه پس کوچه های شهر ما، رد پای چال تیله ها روی آسفالت و زمین خاکی به چشم می خورد، یعنی اینکه تکامل چندانی در مفهوم و برنامه های اوقات فراغت صورت نگرفته و فقط به مصداقهایی که قبلا بوده، افزوده شده است. این در حالی است که در زمانه کنونی مفهوم اوقات فراغت و
چگونگی گذراندن آن دائم در حال تغییر است و باید برنامه ها هم به روز شود. برنامه های سالم گذشته حفظ یا اصلاح و برنامه های سالمی به آن اضافه شود. در شهر ما نهادهایی مثل آموزش و پرورش، سازمان تبلیغات اسلامی، هلال احمر، بسیج، ارشاد، مراکز آزاد و ... هر کدام علاوه بر برنامه هایی که در حیطه تخصص شان است؛ برنامه های هنری، فرهنگی، ادبی و ... ویژه اوقات فراغت دارند که این برنامه ها
رده های سنی مختلفی را در بر می گیرد. طبق گفته رحمت -مسئول امور اجتماعی فرمانداری - مهمترین متولی اوقات فراغت، آموزش و پرورش است و باید بیشترین حجم کار هم با این اداره باشد . شفیعی –کارشناس مسئول امور فرهنگی، هنری و فوق برنامه آموزش و پرورش خمینی شهر- هم معتقد به این مسئله هست و توضیح می دهد که دستورالعمل اجرایی اوقات فراغت را به کلیه مدارس ابلاغ کرده و اعلام شده هر پایگاهی که علاقمند به اجرای این برنامه هست، اعلام آمادگی کند. البته متذکر می شود که علاوه بر این مدارس، چهار پایگاه کانون امام خمینی(ره)، سلمان فارسی، دارالقرآن و سازمان دانش آموزی هم زیر نظر آموزش و پرورش هستند و مسئولیت برنامه های اوقات فراغت و فوق برنامه را بر عهده دارند. برنامه هایی که مدارس و کانون های این اداره برگزار می کنند شامل کلاس های قرآنی، هنری، فرهنگی، کامپیوتر، ورزشی، احکام و عقاید و ...  می شود و سعی شده است که اوقات فراغت را در همه زمینه ها پوشش دهند. حبیب اللهی - مسئول امر هنری اداره ارشاد - هم علاوه بر توضیحی که پیرامون برنامه های تخصصی انجمن های سینماگران جوان، خوشنویسان و هنرهای تجسمی که شامل کارگردانی، تدوین، بازیگری، موسیقی، مبانی هنرهای تجسمی، نقاشی، خوشنویسی و... ارائه مي كند كه البته بسیاری از این کلاس ها در طول سال هم دایر است، از کلاس ها و برنامه های مشابهی با آموزش و پرورش، هلال احمر، بسیج و... نام می برد که زیر نظر آموزشگاه های آزاد هنری، موسسات فرهنگی هنری و کانون های فرهنگی مساجد تشکیل می شود.

با نگاهی به عملکرد دستگاه های فوق، می توان به راحتی دریافت که این نهادها در شهر ما هر یک در انجام گوشه ای از رسالت پرکردن اوقات فراغت موفق عمل کرده اند، اما نقاط ضعفی مثل موازی کاری، پرداختن به برنامه هایی که در حیطه تخصص شان نیست و ...  دارند که شاید در صورت مدیریت واحد و وجود یک متولی خاص برای این امر، اصلاح و یا حتی رفع شود. یکی از دلایل ضعف برنامه های این نهادها، مسئله بودجه است و اکثرا از بودجه ناکافی در این زمینه گلایه دارند. شفیعی عنوان می کند اعتباری که برای اوقات فراغت تخصیص داده اند چند ماه بعد از اتمام برنامه های اوقات فراغت می رسد؛ این در حالی است که آموزش و پرورش معمولا برای کلاس های تابستانه هزینه ناچیزی از دانش آموزان می گیرد که این هزینه در مناطق مسکونی مختلف شهر، یکسان نيست و به تمکن مالی آن منطقه بستگی دارد. حبیب اللهی هم می گوید مراکزی که زیر نظر فرهنگ و ارشاد هستند، همه غیر انتفاعی اند و باید خودشان هزینه استاد، مکان، تبلیغات و ... را تامین کنند و این مسئله روی هزینه های کلاس ها تاثیر می گذارد و هزینه کلاس هایشان به نسبت بیشتر از هزینه های کلاس های بسیج و آموزش و پرورش و ... می شود، البته کیفیت کلاس هایشان هم به جهت استفاده از اساتید دانشگاه، بالاست و این امر هم روی قیمت کلاس ها موثر است. گویا وي همچنین سال های گذشته، در جلسات ستاد اوقات فراغت فرمانداری پیشنهادهایی پیرامون وضعیت شهریه در مراکز مختلف شهر و شهروندانی که بضاعت مالی کمتری دارند داشته که البته تا این لحظه پیگیری و محقق نشده است. شاید دلیل دیگری که باعث این موازی کاری ها و ضعف در برنامه های اوقات فراغت نهادهای مختلف شده است، این باشد که سراغ هر کدام از این سازمان ها و پایگاه ها که رفتیم، متاسفانه هیچ کدام، یک طرح نظرسنجی و نیازسنجی علمی برای برنامه های اوقات فراغت نداشتند. برخی از این مراکز حتی نه تنها نظرسنجی معمولی نداشته اند که نیاز به این امر را هم حداقل به جهت ارتقاء سطح کیفی برنامه هایشان احساس نمی کردند. متاسفانه درباره ضرورت و اهمیت ویژه اوقات فراغت در جامعه ما، هنوز فرهنگ سازی صحیح و کافی انجام نشده است و به همین دلیل، جایگاه این موضوع هنوز سطحی و تزیینی و در حد رفع تکلیف است و احساس نمی شود این امر در بین مسئولین شهر ما هم، به عنوان یک نیاز واقعی و جدی قشر نوجوان و جوان ما مطرح باشد. فقدان برنامه ریزی صحیح باعث می شود که جوان و نوجوان شهرمان نتواند در جای مناسب انرژی خود را تخلیه کرده و دچار افسردگی شده یا حتی برای داشتن نشاط و هیجان کاذب رو به آسیب های اجتماعی نظیر بزهکاری، خشونت، رفتن به مکان های ناسالم و انجام تفریح های ناسالم آورند. وقتی هم آگاهی و اطلاع رسانی در این باب ناکافی باشد و خانواده ها اصلا خروجی مفید و مناسبی از برنامه ها نبینند، هزینه هایی را که به آنها تحمیل می شود، نمی پذیرند و هزینه اوقات فراغت را در سبد هزینه های خانواده قرار نمی دهند. پس باید برنامه ریزی صحیح، جذاب و کارآمدی انجام گیرد تا خانواده، همانگونه که برای کلاس های تقویتی فرزندانشان راغب هستند، تمایل به شرکت آنها در اینگونه برنامه ها هم داشته باشند. در حال حاضر مسئولیت نظارت و ارزیابی برنامه های اوقات فراغت با فرمانداری شهرستان است که تاکنون اقدامی در این زمینه نداشته اند اما راشدفر- نماینده سازمان ملی جوانان در شهرستان- و رحمت اذعان داشتند که امسال حتما با تشکیل ستاد اوقات فراغت، به بحث نظارت - بر اساس فرم تهیه شده توسط سازمان ملی جوانان - ارزیابی، تهیه بانک جامع از مربیان و تاثیرگذاران بحث اوقات فراغت در دستگاههای دولتی و مراکز فرهنگی شهرستان و برگزاری جلسات خاص با آنها ، تهیه گزارش و... پرداخته می شود. با این حال، مسئولیت در نظارت باعث نشده است که بین ارگان ها و سازمان های ذیربط، تعامل کافی و مؤثر بوجود آمده باشد. در برخی از نهادهای شهرستان، رنگ و بوی برنامه ریزی برای تابستان معمولا از اوایل فروردین ماه هر سال شروع شده و بعضا حتی تا تیرماه و شروع رسمی اوقات فراغت هم ادامه دارد! این در حالی است که امسال هم ماه مبارک رمضان با ایام تابستان مصادف شده است و باید برنامه ریزی متفاوت و دقیق تری انجام شود تا بهترین بهره برداری از اوقات فراغت انجام گیرد؛ چرا که دانشجویان و دانش آموزان، ماه سوم تابستان مشغول آماده شدن برای سال تحصیلی جدید هستند و عملا روزهای مفیدی که می تواند صرف اوقات فراغت شود کاهش می یابد. برخی از دانشجویان برای مفید گذراندن این اوقات، پیشنهادهایی مثل تشکیل کارگروه های فرهنگی- آموزشی مهارت های زندگی، فرهنگ شهروندی، کتابخوانی، جلسات بحث و گفتمان دانشجویی، نقد فیلم، ايجاد وبلاگ شخصی و... داشتند که جا دارد مسئولین شهر به این جوانان - که تعدادشان در شهر ما کم نیست - بها داده و برای ارتقای سطح کیفی برنامه ها، از نظرات ایشان هم استفاده کنند. در حال حاضر و در گفت و گو با برخی از مسئولین این امر، باز هم تفاوتی بین برنامه های امسال با سال های قبل به چشم نمی خورد جز این که عده ای از مسئولین امیدوار بودند امسال کیفیت برنامه ها بهتر از گذشته و به روز باشد. به هر جهت قضاوت در این باب به شهروندانی برمی گردد که امسال در برنامه ها شرکت کنند و فرصت هم جوجه اوقات فراغت را آخر تابستان می شمارد ...

زهرا شمس