عصاری

ارسال در تاریخ

یکی از این روش ها استفاده از دانه های روغنی است که از دیرترین ازمنه در سرزمین ایران رایج بوده است گرچه شمع  ومشعل از اهمیتی بسزا برخوردار بوده اما آنها جنبه اشرافی داشتند و مخصوص دربار و اعیان و رجال بوده و بیشتر در جشن ها و عروسی ها و یا هنگام گردش درشب به کار می رفته است و عموم مردم از روغن چراغ برای روشنایی استفاده می کرده اند، شاید یکی از دلایل رواج روغن چراغ ارزانی و فراوانی دانه ها روغنی چون خشخاش، کرچک (بید انجیر)، برزک، کی، کج، کافشه (گوشه) و ... که در کارخانه های روغن گیری معروف به عصارخانه بدست می آمده باشد. عصارخانه ها در گذشته علاوه بر این که در تهیه روغن جهت روشنایی و تهیه روغن خوراکی و تفاله هایی برای دام و کودهایی جهت کشاورزی و پاره ای احتیاجات دیگر نقش بسیار مهمی  داشتند از لحاظ فن معماری نیز نشانه ای از فکر نبوغ هنرمندان گذشته محسوب می شوند.
درحال حاضر یک عصارخانه فعال در چهارمحال و بختیاری و دیگری در اصفهان (عصارخانه شاهی) که فاقد کارایی است و به شکل موزه جهت بازدید عموم در آمده و بقیه عصارخانه ها در نجف آباد است. پنج عصارخانه در شهر نجف آباد و یک عصارخانه در گلدشت وجود دارد که عصارخانه آیتی در خیابان امام و همچنین عصارخانه زمانیان به ثبت رسیده و عصار خانه زمانیان گلدشت هم مشغول به فعالیت می باشند. البته با کمی تغییر که به جای حرکت شتر نیروی برق این ا مر مهم را انجام می دهد
در خمینی شهر عصار خانه ای درچهارشنبه بازار وجود دارد که نمونه ای زیبا از معماری دوران صفویه است و در ثبت آثار ملی قرار گرفته ودرحال باز سازی می باشد . روش کار روغن گیری در همه عصار خانه ها یکسان است که به شرح مراحل  مختلف آن پرداخته می شود

آماده سازی
 روی برخی  از دانه ها ابتدا کارهای انجام می دادنددرمورد خشخاش دانه ها را اول کمی بو می دادند و سپس آن ها را آسیاب می کردند و دانه های کافشه را ابتدا به کمک آسیاب پوسته آن ها را جدا می کردند و سپس از مغز آن روغن تهیه می کردند.
 ساییدن و نرم کردن دانه ها
دانه های روغنی خام را ابتدا در زیر سنگ بزرگی به نام بارمالی ساییده و نرم می کردند. پس از آن این دانه ها را جمع آوری کرده و به قسمت دیگر می بردند.
تولید گله
 این قسمت دارای سنگ بزرگ آسیاب بوده و توسط اشتر به حرکت در می آمده است. دانه های نرم شده را زیر این سنگ با مقدار معین آب مخلوط کرده و سنگ را به گردش درمی آوردند وپس از ساعتی گردش دانه های ساییده و آب تبدیل به خمیر یکدستی به نام گله می شد.
 روغن گیری
خمیر توسط شاگرد عصاری در سبدهای ضخیم و دایره ای شکل به نام کوپی ریخته و به قسمت تیر خانه برده می شد. در فضای تیرخانه در انتهای تیر بزرگ گودالی معروف به تیلوه بوده که محل قرار گیری آنها بود  کوپی هاروی هم به نحوی قرار می گرفتند تا گودال پر شود.
در قسمت جلوی تیلوه گودال دیگری به نام پاچال که در آن خمره های روغن گیری قرار داده میشد وجود داشت.
پس از چیدن کوپی های مملو از خمیر دانه ها در تیلوه ابتدا به وسیله تیر کوچکی به نام کار ماله کمی فشار به کوپی ها آورد ه وسپس چند قطعه چوب قطور گرد به نام شاگرده روی هم قرار داده روی کوپی ها می گذاردند و به تدریج تیر بزرگی را که یک سر آن در دیوار قرار گرفته و با دندانه های مخصوص مهار شده است پایین می آوردندو پس از چند ساعت سنگ بزرگی به نام بته را به وسیله طناب از تیر بزرگ آویزان می کردند تا فشار بیشتری بر کوپی ها وارد آید و روغن گیری کامل انجام شود. پس از 24 ساعت تیر را به جای اول باز می گردانند وخمره های پر شده از روغن را به انبار منتقل می کردند.
 بیرون آوردن برزها
برزها همان تفاله های باقی مانده دانه ها است که در ته کوپی ها باقی می ماند واز آن خارج میشد. این تفاله ها بعنوان کودهای بسیار مقوی در کشاورزی بکار می رفت و یا به مصرف دام می رسید.