شهر ما خانه ماست 2
نخستین گام در مرحله طراحیهای شهری از جمله طرحهای جامع و تفصیلی موضوع شبکه حمل و نقل است. بدین صورت که قبل از هر اقدامی لازم است چارچوب شبکه مشخص گردد. این چارچوب متأثر از عوامل متعددی است که می توان به تعدادی از آنها بشرح زیر اشاره نمود.
1- شکل شهر ( مستطیلی – دایره ای – ستاره ای – قطاعی -.... )
2- مساحت و گستردگی شهر
3- نحوه پراکندگی جمعیت در شهر و تراکمهای جمعیتی و ساختمانهای نقاط مختلف
4- محله بندی و منطقه بندی شهر
5- اقتصاد شهر ( صنعتی – کارگاهی – خدماتی – کشاورزی و ..... )
پس از بررسیهای متعدد در موارد فوق و با توجه به اینکه مطالعات آنها قبلاً بایستی انجام شده باشد و در این مرحله فقط به طراحی شبکه پرداخته می شود و استخوان بندی شبکه ترافیکی انجام میگیرد. در استخوان بندی شبکه موارد زیر مد نظر قرار خواهد گرفت.
1- سلسله مراتب خیابانها
2- نحوه ارتباط با کاربریهای شهری ( مسکونی – تجاری – خدماتی - .... )
3-توپوگرافی ( شیب – دفع آبهای سطحی - .... )
4- میزان تخریبها و تعریضها
5- حجم ترافیک وضع موجود خیابانها
6- حجم ترافیک آینده با توجه به کاربریها و عوامل دیگر
ولی در هر حال یک سری از خطوط اصلی ترافیکی بعنوان استخوان بندی طراحی میشود که باصطلاح نقش شریانی را در سیستم حمل و نقل بازی خواهند کرد. بعبارت دیگر اگر شبکه حمل و نقل را با سیستم گردش خون انسان مقایسه نمائیم لازم است نقش شاهرگها و محورهای اصلی ارتباطی گردش خون را بصورت اساسی در نظر بگیریم. در مرحله بعدی تمایز سرخرگها و سیاهرگها را باید منظور نمود که اصطلاح معادل آنها در شبکه ترافیکی « خیابانهای جمع کننده و پخش کننده» میباشد. به بیان دیگر بعضی از خطوط حمل ونقل، ترافیک خیابانهای سطح بالاتر ( شریانی ) را جمع میکند و در برخی از خطوط دیگر پخش ترافیک در سطوح پائینتر (دسترسیها) انجام میگیرد. خیابانهای کهندژ – باغبان – آزادگان را میتوان از شریانهای حمل و نقل خمینی شهر منظور نمود، هرچند که بویژه باغبان در حال حاضر با نقش فوق فاصله دارد. خیابانهای شریعتی، امام، بلوار توحید و منتظری و بوعلی را هم از خیابانهای جمع کننده و پخش کننده باید بحساب آورد.
در بخش دسترسیها و کوچهها و بن بستها نیز مسائل دیگری از ضروریات قابل توجه میباشند، از جمله شیبهای طولی و عرضی، مقطع عرضی، نحوه ارتباط با خیابانهای سطح بالاتر ( جمع کننده و پخش کننده ) و غیره.
با توضیحات فوق مشخص گردید که یک شبکه حمل و نقل صحیح و کارآمد واجد شرایط ویژه ای است و اگر شرایط و مشخصات شبکه در نظر گرفته نشود عوارض متعددی در پی خواهد داشت و در نقاط مختلف شهر معضلات و مشکلات ترافیکی خود را نشان خواهد داد و این همان موضوعی است که همه شهروندان خواه ناخواه با آنها درگیر میباشند، بنابراین رفع این معضلات نیز باید دغدغه همه شهروندان باشد.
بطور معمول یک سازمان ( مهندسین مشاور ) پس از تنظیم قرارداد کلیه موارد فوق را انجام داده و طرح ترافیکی را ارائه مینمایند که پس از بررسیها و تصویب مقامات ذیصلاح از جمله شورای ترافیک استان و کمیسیون ماده پنج جهت اجراء به شهرداری داده میشود. حال اگر شهرداری نتواند یا نخواهد شبکه را طبق نقشههای ارائه شده اجرا نماید و یا شهروندان در اجرای آن همکاری لازم را ننمایند، مشکلات فوق الذکر در مراحل مختلف بروز خواهند کرد. با این وصف سه رکن اصلی نقش عمده را در برنامه ریزی، طراحی و اجرای یک شبکه صحیح ترافیکی بازی میکنند. مهندسین مشاور، شهرداری، شهروندان و به عقیده نگارنده هر سه آنها در ایفای نقش خود بنحوی کوتاهی نمودهاند. به همین جهت در اینجا وظایف و عملکرد آنها بطور مجزا یادآوری میشود با این هدف که انشاء ا... در بهبود عملکردها بتواند موثر باشد و با این توضیح که اولاً قصد اینجانب از میان مطالب صرفاً آگاهی و اطلاع رسانی است و خدای ناکرده اگر در جایی اهانت یا اتهامی وارد شد قبلاً پوزش میطلبیم. ثانیاً گریزی از بیان بعضی مطالب نیست زیرا اگر مسلمانیم و اگر جامعه ما اسلامی است معتقدیم باید تلاش کنیم از بهترینها باشیم و شهرسازی ما نیز الگو باشد و بدیهی است که شهری با ترافیک سردرگم، شبکه خیابانهای نامنظم و ناکارآمد، وضعیت مغشوش رفت و آمد مردم و عصبی شدن آنها نمیتواند الگو باشد. در ابتدا نقش مهندسین مشاور را بازگو میکنیم:
برای برنامه ریزی و طراحی یک شبکه حمل و نقل قبل از هر ابزاری، یکسری نقشههای مبنایی بهنگام و با مقیاس مناسب مورد نیاز است ولی متأسفانه در این مرحله اساسی، با مشکل روبرو بودهایم. با این توضیح که نقشههای مزبور وجود نداشته است و همین موضوع باعث شده اولین گام طراحیها درست برداشته نشود. بطور قطع نمیتوان گفت که فقدان این نقشه گناه کیست؛ آیا شهرداری اقدام نکرده؟ آیا نقشهها موجود بوده و در اختیار مشاور قرارداده نشده؟ و یا سئوالات دیگر، ولی حداقل با اطمینان میتوان گفت که مهندسین مشاور نبایستی بدون وجود نقشههای بهنگام کارخود را شروع نمایند و از نظر اخلاقی و شئون حرفهای موظف بودهاند فقدان نقشهها را گوشزد نمایند نه اینکه با استفاده از یکسری نقشههای باصطلاح تاریخ گذشته و غیر مفید کارخود را شروع نموده و باعث مشکلات و معضلات متعدد دیگر شوند. در اینجا ذکر نکتهای دیگر نیز لازم است که منظور از مشاور فوق تهیه کنندگان طرح جامع و طرح تفصیلی خمینی شهر که قبلاً طرح ترافیکی نیز داخل آنها گنجانده شده میباشد كه در سالهای 1382و 1375 طرح خود را تحویل دادهاند ولی اکنون برای طرحهای ترافیکی مشاور ویژهای بکار گرفته میشود.
اما چه مشکلاتی متعاقب استفاده از نقشههای نابهنگام پدید آمده است؟ از اولین مشکلات میتوان به عدم انطباق گذربندیها و معابر طراحی شده با خیابانها، کوچهها و دسترسیهای موجود اشاره نمود. نحوه تعریض خیابانها و کوچهها میتواند منشأ بسیاری از اختلافات و دعاوی حقوقی شود. بارها اینجانب در کمیسیون شهرسازی و کارشناسیها مواجه با مراجعات مردم در ارتباط با اختلافشان در مورد نحوه تعریض بودهام و بدیهی است بسیاری از این اختلافات، از ابهام در تعریض معابر نشأت میگیرد نه از زیاده خواهی مالکین و مجاورین، زیرا چنانکه گفته شد همه مسلمانند و حقوق مسلم دیگران را برسیمت میشناسند. مگر اینکه سهواً تصور کنند که حقی از آنها ضایع شده و آنگاه اقدام به اعتراض و طرح دعاوی کنند و اگر متوجه شوند که واقعاً حق با کیست به سرعت واقعیت را قبول کرده و از دعاوی خود صرف نظر مینمایند.