آثار تاریخی در حال تخریب شهرستان، موضوع گزارش فرصت طی دوشماره اخیر بوده است. این گزارشها بازتابهای وسيعی داشت و افراد گوناگون – از مسئولان تا مردم عادی- را به این موضوع رهنمون کرد که این آثار ارزشمند در حال نابودی است و لازم است از آنها حفظ و صیانت نمود. در ادامه دو گزارش قبلی، در این شماره نیز به بخشی دیگر از این آثار در حال تخریب خواهیم ­پرداخت.

قلعه دهنو

در دهنو، قلعه ای قدیمی خودنمایی می کند. دهات قلعه ­ای شکل، نوعی از روستاهای مجتمع شکل است. اکثر این قلعه ها، دارای اتاقهای نامنظم و چسبیده به دیوار اصلی قلعه برای سکونت کشاورزان، چاههای آب، مهمانسرا، حمام، حیاط، انبار و طویله و سایر خدمات به صورت مشترک می ­باشد. علت وجودی چنین قلعه هایی برخوردهای مستمر کوچ نشین ها و یکجانشینان و نيز ناامنی بوده است. ساخت این قلعه متعلق به دوران قاجار است. در بلوک ماربین، مردم چنین قلعه هایی را می ساختند تا به هنگام ضرورت، اهالی به همراه چهارپایان خود به آنجا پناه ببرند.

غار قهرمان

غار قهرمان در 12 کیلومتری غرب اصفهان در نزدیکی خمینی شهر قرار دارد. این غار بر سینه کوهی سنگی که ارتفاع زیادی ندارد ایجاد شده است و برای دسترسی به آن باید از یک دیواره 6 متری با کمک وسائل فنی صعود کرد. دهانه غار به بلندی 10 و پهنای 5 متر به سمت باختر گشوده شده است که چشم اندازی یکنواخت ولی گیرا در برابر خود دارد. پس از ورود از دهانه، با مدخل داخلی غار روبرو می شویم که بقایای دیوار سنگی در اطراف آن وجود دارد. در پشت دیواره های سنگی، آب انباری به ابعاد تقریبی 97 × 230 سانتیمتر و به گودی 2 متر در کف غار احداث شده است که با چند لایه ساروج بسیار تمیز و خوب اندود کاری شده و امروز هم می توان از آن استفاده کرد. در سمت راست آب انبار، اتاقی قرار دارد که دارای 5 متر طول و 2/4 متر عرض و تقریباً به حالت نیمه استوانه است. در انتهای اتاق سکوی باریکی به بلندی 35 و عرض 20 سانتیمتر تعبیه شده که گمان می رود طاقچه بوده است. در گوشه بدنه چپ انتهای غار بر فراز صخره، حفره طبیعی کوچکی دیده می شود که جلویش با دیواری گرفته شده است.

برای رسیدن به حفره باید از روی دیوار آب انبار با یک صعود اریب خود را بدان رسانید. بر لبه راست دهانه غار بخش دیگری از غار قرار دارد که با دیگر ساختمان های آن تفاوت هایی دارد و برای رسیدن به آن باید از یک دیواره خطرناک سنگی بالا رفت. اندازه تالار سنگی 5/5 × 10/4 متر و اتاق های دیگر یکی 25/2 × 56/2 و دیگری 50/1 × 64/1 متر و بلندی میانه آن 2 متر است. موضوع جالب در این غار وجود دو روزنه در گوشه اتاق بزرگتر است که برای دیده بانی گشوده شده و غارنشینان از راه آن تا مسافت بسیار دوری را می دیده اند. قطعی و مسلم است که غار قهرمان مسکونی بوده و سالیان سال مورد استفاده قرار گرفته است. برای تعیین قدمت دقیق غار باید در کنار مطالعات بیشتر حفاری علمی صورت پذیرد. ظاهراً از این محل به عنوان پناهگاه در مواقع خطر و تهاجم استفاده می شده است. افراد مستقر، در مواقع امنیت از آن خارج می شدند و مایحتاج خود را از مزارع و روستاهای اطراف تأمین می کردند و مجدداً به داخل غار پناه می بردند. قطعاً دسترسی دشمنان به افراد مستقر در آنجا کاری بسیار دشوار بوده است چرا که افراد از داخل دریچه به راحتی می توانستند حرکت هر جنبنده ای را در پایین صخره زیر نظر داشته باشند. اگر این نظر تأیید نشود شاید گفته مسعودی در «التنبیه و الاشراف» صفحه 448 شایسته دقت باشد که ایشان نوشته اند: «در بین شهرهای خراسان (طوس و نیشابور) کوه بزرگی است که در میان شکاف آن کوه، صوفیان منزل می کنند» در کتاب عوام المعارف صفحه 63 از غارها به عنوان محل سکونت صوفیان یاد شده است. پس می شود نتیجه گرفت که این غار نیز به نوعی در ارتباط با آیین مهرپرستی است. این نکته را آینده مشخص می کند.

حمام احمدآباد

در صحرای احمدآباد درچه، روبروی قلعه ای قدیمی که تنها ویرانه هایی از آن برجای مانده، حمام در حال تخریب احمدآباد قرار دارد. این حمام با سردر قوسی شکل آن شامل پله های ورودی، سربینه و گرمخانه و خان و حوض بوده و بام حمام دارای گنبدی است. هرچند در وهله اول آجرهای قرمز رنگ بکار رفته در آن ممکن است ما را به سبک سلجوقی آجرهای ایوان گزی ها رهنمون سازد اما به یقین نوع آجرها سلجوقی نبوده و ساخت این بنا مربوط به دوران قاجار است. قلعه های قاجار دوگانه اطراف حمام به روزگار ناامنی برای اهالی ساخته شده است. ساخت این قلعه ها با توجه به مصالح به کار رفته و سبک ساخت متعلق به عصر قاجار است.

خزینه حمام با سه یا چهار پله بالاتر قرار دارد و چاله حوض با یکی دو پله و زیر خزینه آب گرم کوره قرار دارد که با چوب وکاه و پهن سوخته شده مشتعل شده و دودش از زه کشی ها گذشته و از دودکش بام خارج می شد. در سقف و بدنه بنا نیز با آهک صابونی سفید شده است.

خانه سیف ا... خان

در کنار خانه تاریخی سرتیپ، خانه تاریخی سیف ا... خان قرار دارد که هنوز مسکونی است و خانواده ای در آن اقامت دارند. در حیاط این خانه، نقش برجسته های زیبایی همچون خانه تارخی در قلعه الیشتر چهار محال و بختیاری، به سبک تمام رخ، و یا نیم رخ از شاهان ساسانی و پیشدادی به چشم می خورد مثل نقش تمام رخ یزدگرد با کتیبه بیست و دو سال حکومت. تاج وی دارای گوی بوده و بالدار است. موهای وی به سبک نقش برجسته های بیشاپور و نقش رستم و رجب شیراز مجعد بوده، آخرین شاه ساسانی دست به کمر به حالت ایستاده نمایش داده شده است.

سیامک بن کیومرث به حالت نیم رخ و با لباس سرتاسری، گشتاسپ با کتیبه 12 سال حکومت و حلقه سلطنتی در دست داشته و گردن بندی بر گردن و کمربندی زیبا بر کمر دارد. لهراسب با کتیبه 12 سال حکومت نیزه بر دست و ستاره هشت پر هخامنشی بر روی کلاه خود داشته و دست به کمربند خود دارد. هرمز با کتیبه 19 سال حکومت و نرسی با کتیبه 40 سال حکومت و به سبک نیم رخ وتمام رخ نمایش داده شده و شمشیری به دست و لباس ایرانی و محلی به تن کرده است. حجاری های خانه ستوده در قلعه الیشتر در استان چهار محال و بختیاری و نیز خانه ظل السلطان در اصفهان شباهت کاملی با حجاری های حیاط خانه سیف ا... خان دارد.

انسان با دیدن این نقش های زیبا، بی اختیار به یاد نقش برجسته های ساسانی بر صخره ها و نیز نقوش روی سکه ها و مهرها و ظروف نقره ساسانی می افتد. افسر شهریاری که گویی بر آن نصب شده، حلقه شهریاری، نشانه کلاه، پوشاک مبتنی بر سنت های محلی و مذهبی، حاشیه مروارید دوزی شده، ریش و نوار آن، همگی نشان دهنده تسلط حجار بومی بر کار خود است. نقش فرشتگان بالدار پایه ستون ها و گلدان روی ستون و نقش گوزن وتاک، زیبایی خاصی به ستونهای این ساختمان داده است.