ساختن ساز وجهی از نوازندگیست که اگرچه به اندازه نوازندگی به چشم نمی آید اما در اهمیت چیزی از آن کم ندارد. اگرچه برخی اساتید، ساز سازی را هنر نمی دانند بلکه از آن تنها به عنوان صنعت یاد می کنند اما این کار بی تردید علاوه بر مهارت و تجربه، ذوق و سلیقه زیادی هم می طلبد که صنعتگران صرف معمولا از آن بی بهره اند. برخی سازسازها، سازهایی می سازند که به گفته اهل فن در نوع خود بسیار کم نظیر است و نشان از این دارد که سازنده آن به «آن» این کار دست یافته است.

 

از میان سازسازان نیز البته آنها که خود دستی در نوازندگی دارند از آنجا که موسیقی را بهتر می شناسند و هم چنین به نیاز نوازندگان آگاه €Œترند در این کار توفیق بیشتری می یابند.
شاید باور نکنید اگر بگوییم سازهایی از کارگاه های سازسازی خمینی شهر بیرون می آید که نه تنها به سراسر کشور می رود بلکه پا را از این هم فراتر گذاشته و به نقاط دور و نزدیک جهان ارسال می شود و اساتید سازسازی ما اگرچه خود گمنامند اما سازی که می سازند فقط برازنده دست نوازندگان بنام کشور است.

 

نشریه فرصت تا کنون به معرفی دو تن از این اساتید پرداخته است. یکی استاد حیدر کاظم پور از شاگردان استاد کسایی، نی نواز و نی ساز ماهر خمینی شهری که استاد کسایی مهر تایید بر هنر دست وی زده است و دیگری استاد نوراله سروانی که علاوه بر مهارت در ترومپت و شیپور و نی نوازی، بدون هیچ سررشته ای حتی در نجاری، ویلون هایی بی نظیر می سازد. وی علاوه بر این در تعمیر ترومپت مهارتی نگفتنی دارد.

 

اما این دو استاد ماهر، تنها هنرمندانی نیستند که سالهاست در شهرستان به این مهم اشتغال دارند، حدود هفت سال است استاد اصغر عشقی کارگاه سنتورسازی اش را به اصغرآباد منتقل کرده است. وی که سابقه سازسازی اش به سی سال پیش برمی گردد و سال ها در خیابان مسجد سید اصفهان مشغول سازندگی بوده اکنون کارگاهش را در جوار انبار چوبش در شهر اصغرآباد سرپا کرده است.

 

بعد از 120 سال...
«عشقی» که میان نوازندگان سنتور از نام و نشان آشنایی برخوردار است در کتابی که در دهه هفتاد با موضوع صنایع دستی اصفهان و تحت عنوان «گنج پنهان» به چاپ رسید به عنوان استاد «سنتورسازی» معرفی شد. داریوش مهرجویی هم هنگام ساختن فیلم «سنتوری» به سراغ او آمد و سکانس هایی از فیلمش را در کارگاه و در حال کار از او گرفت. اگرچه اکثر این سکانس ها در مرحله صدور مجوز حذف شد اما آنها که این فیلم را دیدند، در تیتراژ آن استاد عشقی را در حال سنتور سازی به تماشا نشستند. صدا و سیمای اصفهان هم 15 سال پیش با دستگاه های صدابرداری و تصویربرداری و گزارشگر و نویسنده و... به کارگاهش رفته و ساعت ها از او و کارش فیلم گرفته است که هنوز پخش نشده و اینطور که خودش می گوید فعلا قرار است این مستند در بایگانی صدا و سیما خاک بخورد تا هر وقت استاد بعد از 120 سال از این دنیا رخت بربست صدا و سیما به میدان بیاید و او را به مردم معرفی کند!

 

عشقی که حدود 20 سال علاوه بر سنتور، تار و سه تار هم می ساخته به گفته خودش حالا در ماه صد تا سنتور مشقی می سازد و سه تا سنتورحرفه ای اما نه خانه ای از خودش دارد و نه کارگاهی. خانه و کارگاهش اجاره ایست و از دار دنیا تنها یک دل عاشق دارد، عاشق هنر. عشقی از عشقش به نوازندگی می گوید و از اینکه سازندگی را از نوازندگی آغاز کرد: « سال 61 دیپلم فنی گرفته و یک مغازه ابزار فروشی راه انداخته بودم. یک روز به عشق خریدن سنتور راهی کوچه ترکان درخیابان سید علیخان شدم اما وقتی فروشنده گفت که بابت خرید یک دستگاه سنتور باید 8 هزار تومان بدهی، ناچار از فکر خریدش بیرون آمدم. تنها کاری که کردم ابعادش را وجب کردم و از مغازه زدم بیرون. تعدادی از وسایل مورد نیازش را داشتم و تعدادی را هم از دیگران امانت گرفتم و مشغول ساختن سنتور شدم. دو ماه طول کشید تا یکی عین همان ساختم. سنتور را بردم هنرستان هنرهای زیبا تا یکی از اساتید سازش را کوک کند. از قضا استاد از ساز خوشش آمد و مشتری شد و نه تنها اولی را به قیمت 12 هزار تومان از من خرید بلکه 120 هزار تومان پیش پرداخت کرد و سفارش ده تا سنتور دیگر هم داد. همان روز با پول هایم یک بنز خریدم و سوار بر آن از جاده نوازندگی به جاده سازندگی تغییر مسیر دادم.»

 

عشقی که به تازگی دو تا از انگشتانش در حین کار قطع شده و پیوند زده است از مطالعه مداومش راجع به سنتور می گوید و از تمرین نوازندگی و آموزش نوازندگی به فرزندش محمد.

او که از صفر تا صد سنتور سازی را در کارگاهش انجام می دهد، می گوید: « سخت ترین بخش کار من، همان شروع کار است. انتخاب چوب، برش و صفحه کردن. چوب سنتور یا باید چوب گردو باشد آن هم از نوع گردوی کردستان، خوانسار و گلپایگان و یا چوب درهای قدیمی که کاملا مرده باشد. چوبی که قرار است تبدیل به ساز مشقی بشود، شش ماه می ماند تا خشک بشود اما چوبی که قرار است سازی حرفه ای تحویل بدهد، باید شش ماه بماند و در این شش ماه اعمالی رویش انجام بشود تا کاملا بمیرد و تغییرات آب و هوایی موجب تغییر شکلش نشود. حالا نوبت به گندگی و کلاف آماده کردن است. اینجا هم میان مشقی و حرفه ای تفاوت هست. صفحه زیر و روی مشقی ها روی هم می چسبد اما یک سنتور حرفه ای صفحه اش هم باید کوک بشود یعنی بعضی قسمت هایش تراش بخورد و سمباده کشی بشود. رنگی که برای سنتور حرفه ای استفاده می شود باید لاک هندی یا فرانسوی باشد و الکل صنعتی چراکه اگر رنگی به جز رنگ طبیعی استفاده شود به ساختار چوب لطمه می زند. گذشته از آن سنتوری که با لاک و الکل رنگ می شود اگر در نقطه ای پر از موریانه هم قرار بگیرد کاملا در امان است. سیم ها را هم از آلمان و فرانسه وارد می کنیم البته برای حرفه ای ها. سیم کشی و خرک گذاری که انجام شد، یک کوک ابتدایی می خواهد. قبلا با ساز دهنی کوک می کردیم اما حالا دستگاه های دیجیتالی از ژاپن وارد شده که حتی کسی که هیچ سررشته ای از موسیقی ندارد هم می تواند به راحتی سنتور را کوک کند.»

 

وام 300 هزار تومانی
کارگاه عشقی پر است از سنتورهایی با ابعاد کوچک و بزرگ که همگی مهر «عشقی» خورده اند. روی بعضی سازها تصاویری بسیار ظریف حک شده که زیبایی آن را دو چندان کرده است. عشقی می گوید: « همین سازی را که ما برای ساختنش کلی دقت و ظرافت به خرج می دهیم بعضی ها همه مراحلش را با ماشین می سازند. برخی هم هستند که اگرچه سازشان کار دست است اما از نظر کیفیت بسیار سطح پایین است اما متاسفانه مردم بیشتر مشتری همان ساز هستند چراکه چند هزار تومان کمتر بابتش می پردازند یعنی کیفیت برایشان اهمیتی ندارد.» این گفته عشقی را استاد رحیم شیرانی سازنده تنبک و فروشنده انواع ساز در خیابان چهارباغ هم تایید می کند و می گوید: « بعضی ها بدون هیچ ذوق و هنر و حتی مهارتی وارد این عرصه شده اند و سازهایی وارد بازار می کنند که بسیار بی کیفیت است و ضربه بزرگی به سازندگان ماهر می زند.»
این اساتید از وجود کارگاه های سنتوری در شهر اصغرآباد خبر می دهند که بعضا از شدت بی کیفیتی جز ضربه ای بزرگ به عرصه هنر به حساب نمی آیند.

 

عشقی می گوید: « مردم با خرید این اجناس به ما ضربه می زنند. دولت هم هیچ حمایتی از ما نمی کند. در زمان دولت قبلی چندین نامه نوشتم و درخواست وام کردم. پای سه تا از این نامه ها امضای شخص رییس جمهور خورده بود. چیزی حدود بیست بار از کارگاهم بازدید کردند و در نهایت وقتی برای دریافت وام به بانک رفتم، می خواستند مبلغ سیصد هزار تومان به من بدهند! به مسوول بانک گفتم همین الان اگر بروم قرض الحسنه محل بی هیچ امضا و بازدید و ضامنی پانصدهزار تومان می گیرم، این را گفتم و آمدم بیرون.»

 

اصغرآباد قطب پنهانِ ساز سازی
اما از قرار معلوم همه کارگاه های سازسازی اصغر آباد بی کیفیت نیستند. استاد شیرانی در گفتگوی تلفنی با ما از وجود کارگاه سازسازی پیشرفته و با کیفیتی در چند سال گذشته در این شهر خبر می دهد و می گوید: « چند سال پیش نوازندگان بزرگ کشورمان آقایان پژمان حدادی و علیرضا پیروزنیا اقدام به راه اندازی کارگاه دف و تنبک سازی در اصغرآباد با حدود 50 نفر نیرو نمودند.» استاد عشقی هم این گفته را تایید می کند و می افزاید: « در این کارگاه ظاهرا چند ساز ساخته می شد اما دف هایی که این اساتید وارد بازار می کردند بسیار بی نظیر بود که البته حدود دو سال بیشتر نماندند و رفتند.» وی درباره علت کشیده شدن پای سازسازها به اصغرآباد می گوید: « آتشگاه و اصغرآباد بورس چوب اصفهان را دارند. از آنجایی که چوب خوب و مناسب وارد اصغرآباد می شود، همان جا برش داده شده و صفحه می شود، سازندگان ترجیح می دهند کارگاه ها یا حداقل انبارهایشان را در این شهر راه اندازی کنند.»

 

سفر سنتور
استاد اصغر عشقی در آستانه 55 سالگی و با پشتوانه سی سال کار مداوم و عاشقانه علاوه بر اینکه سازهایش در دست هنرمندان بنام کشور دیده می شود مشتریان خارج از کشور نیز دارد. خانمی که 24 سال است مقیم کاناداست و سالی دوبار به ایران می آید وهر بار 3-2 سنتور عشقی برای فروش به کانادا می برد، یکی از این مشتریان است.