در ميان وعده هاي غذايي، صبحانه اهميت و جايگاه ويژه اي دارد بطوري كه شايد بتوان گفت صبحانه مهم ترين وعده غذايي است و نقشي حياتي در سلامتي انسان ايفا مي كند. اين اهميت تا بدان پايه است كه علاوه بر يافته هاي علم پزشكي و تاكيد كارشناسان تغذيه بر صرف صبحانه، در روايات اسلامي نيز تاكيدات فراواني در اين خصوص شده است. با اين همه اما بسياري از خانواده ها به صبحانه اهميت زيادي نمي دهند بخصوص در روزهاي غيرتعطيل كه اعضاي خانواده بايد به مدرسه و سر كار بروند. اين اهميت ندادن به فرزندان هم سرايت مي كند و لذا شاهد آن هستيم كه تعداد قابل توجهي از دانش آموزان بدون صرف صبحانه و يا بدون صرف صبحانه كامل به مدرسه مي روند كه براي سلامتي آنها مضر است و به دليل همين امر، در ميان ساعات مدرسه به تناول خوراكي هاي كارخانه اي مضر هم روي مي آورند كه ضرري مضاعف دارد.
از اين رو، صبحانه نخورده به مدرسه رفتن مساله ای است که به دلیل تاثیر مستقیم بر سلامتی دانش آموز نمی توان به راحتی از آن چشم پوشی کرد. اهمیت اين موضوع باعث شد که خوشبختانه سال گذشته مسئولان از مدیران مدارس بخواهند شرایطی را فراهم نمایند تا دانش آموزان در زنگ تفریح اول لقمه ای را که از خانه می آورند در کنار یکدیگر میل کنند. در این گزارش سعی نموده ایم تا از طریق گفتگو با کارشناسان مختلف این موضوع را در شهر خودمان بررسی كنيم.

اهميت صبحانه
کارشناسان علوم تغذیه صبحانه را مهمترین وعده غذایی روز نامیدهاند. دین عزیز و کامل ما در این مسائل نیز ساکت ننشسته و در کلام معصومین (ع) که زبان گویای دین خدا هستند سفارشهای فراوانی به خوردن صبحانه شده است به طوری که آن را یکی از عوامل طول عمر ذکر کردهاند.
از جمله اين تاكيدات، روايت پیشوای ششم ما امام صادق(ع) درباره زمان خوردن صبحانه و فواید این وعده غذایی است كه فرمودند: "چون نماز صبح را خواندی، پاره نانی بخور تا با آن: دهان خویش را خوش‏بو سازی، حرارت خود را فرو بنشانی، دندان‏هایت را استوار سازی، لثه‏ات را استحکام بخشی، روزیِ خویش را به چنگ آوری و خوی خود را نکو سازی". (بحارالأنوار، جلد 66) امام علی(ع) نیز فرمودند: "هر که خواهان جاودانگی است - و البته جاودانگی‏ای (برای غیر خدا) نیست - زود صبحانه بخورد، دیرتر شام بخورد و ردای سَبُک برگیرد" (الأمالی للطوسی، حدیث 1395)
همچنین از امام صادق(ع) نقل شده که شخصی نزد امام از دردها و بدگواری‏هایی که داشت، اظهار ناراحتی کرد، حضرت فرمود: "صبحانه بخور و شام بخور و در فاصله میان آنها چیزی مخور؛ چرا که موجب تباهی تن است. مگر نشنیده‏ای که خداوند عزوجل می‏فرماید "و آنان، صبحگاهان و شامگاهان، روزیِ ویژه خویش را دارند"( بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 342). پیامبر خدا نیز در حدیثی از مواردی که بر طول عمر می‏افزاید را "خوابیدن بر شانه چپ و خوردن سیب در سحرگاهان" ذکر فرمودهاند. (دانش نامه احادیث پزشکی 1 / 100)

صبحانه و دانش آموزان خميني شهري
با افزایش آگاهی خانواده ها، تعداد دانش آموزانی که صبحانه نخورده به مدرسه می روند نسبت به گذشته بسیار کمتر شده است با این حال مدیر یکی از مدارس ابتدایی خميني شهر در پاسخ به این سوال که چند درصد از دانش آموزان صبحانه نمی خورند؟ می گوید: "با توجه به تجربیات، 10 تا 15 درصد از دانش آموزان صبحانه نمی خورند و این در حالی است که حتی یک درصد هم زیاد است." اين مدیر مدرسه می افزاید: "تقریبا هر روز با دانش آموزانی که به دلیل صبحانه نخوردن قادر نیستند سر کلاس و یا جلسه امتحان دوام بیاورند، مواجه هستم."

اهدا کارت سلامت
برای شکل گرفتن رفتارهای صحیح غذایی، مطمئنا آموزش باید از سنین پایین شروع شود. اين مدیر مدرسه با بیان این مطلب به یکی از راهکارهای خود در این زمینه اشاره می کند و می گوید: "من در زنگ تفریح در بین دانش آموزان راه می روم و آنهایی را که تغذیه سالم نظیر میوه جات استفاده می کنند با دادن کارت جایزه تشویق می کنم تا بچه ها در سنین پایین با یک الگوی غذایی سالم رشد کنند."

دانش آموز آگاه یک سفیر سلامت است
تحقیقات در همه جای دنیا نشان داده آگاهی کودکان و نوجوانان، در تغییر رفتارهای خانواده موثر واقع می شود. رضاخواه مربی بهداشت مدرسه نور و دانش با اشاره به تجربیات خود در این زمینه می گوید: "وقتی به دانش آموزان آموزش دادیم مصرف فست فود ها مضر و خطرناک است متعاقب آن، بچه ها مانع از مصرف این مواد توسط بزرگترها در خانواده شده اند و این به معنای آن است که هر دانش آموز آگاه می تواند یک سفیر برای سلامت باشد."

لزوم جدی گرفتن توصیه های معلمان
اگر اهمیت تغذیه سالم و تاثیر آن در سلامت جسم و روح و نقش آن در پیشرفت تحصیلی برای خانواده ها روشن تر بود خانواده ها برای شکل گرفتن رفتارهای غذایی سالم در فرزندان تلاش بیشتری می نمودند. مربی بهداشت مدرسه نور و دانش با خاطرنشان کردن این موضوع می گوید: "دانش آموزان ابتدایی طبق مقررات در زنگ اول صبحانه می خورند با این حال مواد غذایی مانند شیر ولرم را نمی توان در مدرسه خورد." وی می افزاید: "ما زیاد در این رابطه با اولیا صحبت کرده ایم که دانش آموز ناشتا به مدرسه نیاید با این وجود هنوز هم برخی از خانواده ها این توصیه ها را جدی نمی گیرند." رضاخواه در ادامه نا آگاهی و بی توجهی خانواده ها را از مهم ترین دلایل سهل انگاری خانواده ها بر می شمرد.

رابطه مستقیم صبحانه و یادگیری
دلیل بی توجهی برخی از والدین به صبحانه نخوردن فرزندانشان کم اهمیت دانستن ارزش غذایی صبحانه است. این در حالی است که کارشناسان بر اهمیت صبحانه و نقش آن در یادگیری تاکید دارند. مسئول واحد تغذیه شبکه بهداشت، مصرف صبحانه و نقش آن در یادگیری مستقیم را بااهمیت می داند و خاطرنشان می کند: "دانش آموزی که ساعت 8 شب غذا می خورد و فردا ساعت 8 صبح، صبحانه نخورده در کلاس درس حاضر می شود پس از 12 ساعت با کاهش قند خون مواجه شده و به طور طبیعی در یادگیری دروس با مشکل مواجه می شود."

دلایل صبحانه نخوردن دانش آموزان
یکی از مشکلات خانواده هایی که فرزند محصل دارند، صبحانه نخوردن دانش آموز است تا جایی که به یکی از سوژه های دعوا در خانواده ها تبدیل شده است. دکتر کیانی مهم ترین دلیل صبحانه نخوردن بچه ها را بی نظمی خانواده ها می داند و می گوید: "زمانی که خانواده ها در کمال بی نظمی تا پاسی از شب بیدار باشند و یا دانش آموز دیر وقت شامش را بخورد، مسلما این محصل صبح هیچ اشتهایی برای خوردن صبحانه ندارد." وی به خانواده ها توصیه می کند: "با برنامه ریزی در زندگی روزانه شرایط یک صبح بانشاط را برای فرزندان خود فراهم نمایند."

عرضه مواد غیر بهداشتی در بو فه مدارس غیر قانونی است
محیط های آموزشی یکی از مکان هایی است که دانش آموزان ساعت زیادی از وقت خود را در آن سپری می کنند به همین دلیل تغذیه در این زمان تاثیر مستقیمی بر سلامتی دانش آموز دارد تا جایی که در سال های اخیر عرضه مواد غذایی نامناسب مانند سوسیس، کالباس، پفک، پفیلا، فلافل، الویه و هر گونه مواد غذایی بسته بندی نشده و آبمیوه های مصنوعی و بستنی یخی و سنتی در بوفه مدارس غیرقانونی اعلام شده است. رییس گروه بهداشت اداره کل آموزش و پرورش استان اصفهان در این باره به خبرنگار ایمنا گفت: "بر اساس دستورالعمل ابلاغ شده به مدارس، پایگاه های تغذیه سالم تنها مجاز به فروش برخی اقلام از جمله خشکبار، خرما، انواع مغزها و دانه ها از نوع کم نمک یا بی نمک، شیر و فرآورده های شیری، بستنی (به جز بستنی یخی)، انواع نوشیدنیها، آب معدنی، دوغ بدون گاز صنعتی، انواع میوهها، بیسکویت از نوع سبوسدار و کلوچه هستند." به گفته باقری "فروش هرگونه خوراکی اعم از چیپس، پفک، یخمک، لواشک و ساندویچ هایی هم چون فلافل، سوسیس و کالباس توسط این پایگاه ها غیرمجاز بوده و با متخلفان پس از یک بار تذکر، برخورد قانونی خواهد شد."
وي از حذف واحد بوفه از سطح مدارس به دلیل فروش برخی خوراکیهای غیرمجاز خبر داد و گفت: در صورت فروش اقلام خوراکی غیرمجاز در این پایگاهها، با متخلفان برخورد قانونی میشود. وی یادآور شده که در دستورالعمل پایگاه های تغذیه سالم به سه نکته قوانین، بهداشت محیط و متصدی فروش توجه ویژه شده است که باید این دستورالعمل ها مورد توجه مدیران مدارس قرار گیرد. وی همچنین از فروش لقمه های سالم در پایگاه های تغذیه سالم مدارس اصفهان خبر داد و گفت: "در سال تحصیلی جاری، لقمه های سالم پیش ثبت نام نمیشود بلکه به صورت منوی آزاد در پایگاه های تغذیه مدارس فروخته میشود." باقری در خاتمه هدف از اجرای این طرح را "فرهنگ سازی به منظور استفاده خانوادهها از خوراکی های سالم برای دانشآموزان خود" عنوان کرد.

صبحانه خوردن دانش آموز و زحمت کمتر معلم
دکتر کیانی به یکی از خاطرات خود در این باره اشاره می کند و می گوید: "زمانی که فرزندم ابتدایی بود، به معلم مدرسه توصیه نمودم شرایطی مهیا کند که دانش آموزان سر یک سفره صبحانه بخورند، معلم مدرسه پس از اجرای این طرح از من تشکر کرد و گفت اگر قبلا باید درسی را چند بار تکرار می کردم اکنون پس از این برنامه همان درس را به تعداد دفعات کمتری تکرار می کنم و به وضوح می بینم همه دانش آموزان بهترین نمره ها را کسب می کنند."

اجرای 2000  برنامه آموزشی
سال گذشته شبکه بهداشت 2000 برنامه آموزشی در قالب کارگاه و همایش و غیره در رابطه با تغذیه سالم در شهرستان اجرا کرد. دکتر کیانی با بیان این مطلب افزود: "شبکه بهداشت با تمام نهادها و سازمان ها برنامه های منظمی دارد اما در این بین آموزش و پرورش چون اقشار وسیع تری از جامعه را تحت پوششش گرفته همکاری های گسترده تری نیز دارد."
والدین و مربیان جهت اطلاع از اهمیت صبحانه خوردن دانش آموزان و میان وعده ها و مواد غذایی مناسب به مقاله "چرا صبحانه اهمیت دارد؟" مندرج در ستون سلامت همین صفحه مراجعه كنند.