به عقيده صاحب‌نظران پزشكي و آسيب‌شناسان اجتماعي، اعتياد از دردناكترين بيماريهاي تاريخ بشر و تاريخ پزشكي است. اعتياد يك بيماري مزمن پيشرو و عود كننده‌است كه عوامل فردي رواني، اجتماعي و محيطي در پيدايش و تداوم آن دخالت دارند.

 علل و عوامل مؤثر بر اعتياد را مي‌توان به سه دسته تقسيم كرد:

1) عواملي كه مربوط به حوزه فرد است.

2) عواملي كه مربوط به خانواده فرد است.

3) عواملي كه مربوط به اطرافيان و محيط فرد مربوط است

.عواملي كه مربوط به خود فرد است عبارتند از:

  كمبود اعتماد به نفس: مانند فردي كه در مقابل درخواست دوستانش براي كشيدن سيگار يا حشيش، جرأت مخالفت ندارد.

تمايل به اعمال زشت و خلاف: مانند كسي كه مرتب دزدي مي‌كند يا دوست دارد به ديگران آسيب برساند يا دعوا راه بيندازد، ممكن است به اعمال خلاف ديگران مثل مصرف مواد نيز تن بدهد. 

ناراحتي رواني: مثل كسي كه ناراحتي اعصاب دارد و براي كاهش افسردگي خود به جاي مراجعه به پزشك، مصرف مواد را شروع مي‌كند. 

درد يا بيماري جسمي مزمن: مانند فرد مسني كه دچار پا درد است يا كودكي كه گوش درد دارد و به جاي درمان توسط پزشك، خود فرد يا خانواده او به اشتباه از ترياك استفاده مي‌كنند. 

نگرش مثبت نسبت  به مواد: مثل نوجواني كه فكر مي‌كند مصرف مواد، نشانه بزرگي و شخصيت است. 

مورد خشونت قرار گرفتن: مانند پسر نوجواني كه مرتب از پدرش كتك مي‌خورد و به همين دليل، بيشتر اوقات غصه‌دار و ناراحت است و به سمت مواد كشيده مي‌شود.

وضعيت بد تحصيلي: دانش‌آموزي كه نمي‌تواند به خوبي همكلاسان خود درس بخواند و يا مدرسه را رها مي‌كند و احتمال دارد به مصرف مواد روي‌ آورد.

عواملي كه به خانواده فرد مربوط است عبارتند از:

  مصرف مواد توسط اعضاي خانواده: مانند فردي كه پدر يا برادرش در حضور او مواد مصرف مي‌كنند.

رها كردن فرزند به حال خود: مانند كسي كه پدر و مادر ندارد يا پدر و مادرش به نياز‌هاي او توجهي ندارند و مراقب اعمال و رفتارش نيستند، يا فردي كه والدينش او را به دليل رفتار ناپسند، ترك كرده‌اند. 

تنش و درگيري در خانواده: مثل فردي كه به علت درگيري‌هاي مكرر ميان والدينش، تحت فشار است.

عواملي كه به اطرافيان و محيط مربوط است عبارتند از:

دوستان معتاد: دوستان يا اطرافيان معتاد با تشويق فرد به مصرف مواد، او در معرض خطر قرار مي‌دهند. 

طرد شدن از طرف معلمان، دوستان و بستگان: كسي كه دوستان زيادي ندارد و يا اطرافيان حاضر به پذيرش او نيستند، احساس تنهايي مي‌كند و در مواقع نياز، از راهنمايي‌ها و حمايت ديگران برخوردار نمي‌شود.

مهاجرت: باعث مي‌شود فرد با محيط، مشكلات و شرايط جديدي روبه رو شود كه با آن بيگانه ‌است، در حالي كه حمايت‌هاي قبلي خانواده و آشنايان خود را نيز از دست داده‌است و در اين شرايط ممكن است دچار ناراحتي اعصاب شود و يا از افراد معتاد براي حل مشكلات كمك بگيرد.

دسترسي آسان به مواد: در جايي كه مواد ارزان و آسان و فراوان يافت مي‌شود، احتمال مصرف مواد توسط نوجوانان و جوانان بيشتر است.

 در نتيجه عوامل مختلف فردي، خانوادگي و محيطي مي‌تواند فرد را در معرض خطر اعتياد قراردهد. هر چه تعداد اين عوامل در هر فرد بيشتر باشد احتمال ابتلا بيشتر مي‌شود.