چکیده
در جوامع پویا و سرزنده شهری در طول زمان و در جهت تحقق ایده آل ها و یا نیازهای ساکنین شهر،فضاهای مختلف و متنوعی پدید می آید که در مجموع منظر شهری را شکل می دهد.یکی از فضاهای بسیار مهم ،با ارزش،تأثیرگذار و آرامش بخش در شادکامی زندگی مردم شهرنشین معاصر پارک ها و فضای سبز شهری است که رابطه انسان و عناصر طبیعی را برقرار می سازد.بر این اساس مقاله پیش رو بر آن است تا به بررسی تأثیر فضای سبز (سطح و سرانه) درمناطق يك و چهار خمینی شهر(از توابع استان اصفهان) بر شادکامی شهروندان آن مناطق بپردازد.روش تحقیق در این مقاله توصیفی- مقایسه ای است و از نوع كاربردي مي باشد.داده های تحقیق با استفاده از روش های میدانی و پرسشنامه ی آکسفورد جمع آوری شده است.به طور تصادفی 350 خانوار برای نمونه گیری انتخاب شدند و مطالعه بر روی آن ها انجام گردید.یافته ها نشان داد شهروندان در منطقه چهار كه سرانه فضاي سبز آن 44/6 مترمربع مي باشد در مقايسه با منطقه يك با سرانه 66/0 مترمربع از شادکامی بیشتری برخوردارند.

واژه های کلیدی : سرانه، فضای سبز، شادکامی، ،پرسشنامه ي آکسفورد

مقدمه
        فضای سبز شهری بخشی از فضاهای باز شهری است که در عرصه های طبیعی یا مصنوعی آن تحت استقرار درختان،گل ها، چمن ها و سایر گیاهان است که بر اساس نظارت و مدیریت انسان با در نظر گرفتن ضوابط،قوانین و تخصص های مرتبط با آن برای بهبود شرایط زیستی ،زیستگاهی و رفاهی شهروندان و مراکز جمعیتی غیرروستایی حفظ،نگهداری یا بنا می شود (حاجی میررحیمی:1385،67)
    فضاهای سبز باعث جلوگیری از آلودگی هوا و آلودگی صوتی می شود،همچنین افزایش دهنده سطوح نرم و کاهش دهنده سطوح سخت است و درجه حرارت محیط را تعدیل می کند(همشهری،1389،10).مهم ترین اثرات فضای سبز در شهرها، کارکردهای زیست محیطی آن هاست که شهرها را به عنوان محیط زیست جامعه انسانی معنی دار کرده و با مقابله با اثرات سوء گسترش صنعت و کاربری نادرست تکنولوژی از یک سو و بالابردن سطح زیبایی از سوی دیگر،باعث افزایش کیفیت زیستی شهروندان می شوند.مهم ترین اثرات فضای سبز در شهرها تعدیل دما،افزایش رطوبت نسبی،تلطیف هوا و جذب گردوغبار است.سایر اثرات فضای سبز در شهرها نقش نسبی دارندولی مجموعه اثرات فضای سبز حضور آن ها را در شهرها اجتناب ناپذیر می کند به طوری که بدون وجود آن ها ممکن نیست شهرها پایدار باقی بمانند(جعفریان،1389،23).از دیگرسو در سال های اخیر یکی از موضوعاتی که حجم زیادی از پژوهش های روان شناختی را به خود اختصاص داده شادکامی است.آرجیل،مارتین و لو(1995) درباره موضوع شادکامی بر این باورند که وقتی از مردم پرسیده می شود « منظور از شادکامی چیست؟ » ،آن ها دو پاسخ را مطرح می کنند : ممکن است حالات هیجانی مثبت مانند لذت را عنوان کنند یا اینکه  آن را راضی بودن از زندگی به طور کلی و یا از بیشتر جنبه های آن بدانند.بنابراین به نظر می رسد که شادکامی دست کم دو جزء اساسی (عاطفی  و شناختی) دارد(علی پور و نوربالا،1378). براساس تازه ترين مطالعات انجام شده توسط پژوهشگران فرانسوي، بين سروصدا و بيماري سرطان در انسان رابطه اي نزديك وجود دارد.اين مطالعات جديد و نتايج حاصل از آن در آخرين شماره مجله فرانسوي (پاري مارچ) درج شده است.بر اساس اين مطالعات سروصداي زياد بر ساختار هورمون هاي بدن انسان تأثير منفي مي گذارد و باعث اخلال در كار آنها و سپس سرطان هومون مي شود.با آزمايش هايي كه به عمل آمده ديده شده كه درختان و فضاي سبزي كه در حاشيه خيابان ها ايجاد شده است اثر كاهندگي بيشتري نسبت به ديوارهاي صداگير پيش ساخته و مصالح ساختماني دارند.با اين حساب نقش فضاي سبز در سلامت جسمي و رواني شهروندان محرز است . (1)
این پژوهش نیز به منظور بررسی این دو متغیردر قالب موضوع تحقیقی « بررسي سرانه فضای سبز در مناطق يك و چهار خمینی شهر و تأثیر آن بر ميزان شادکامی شهروندان ساکن در آن مناطق » طراحی و اجرا گردید.

بیان مسئله
     آرگایل و کراسلند (1987) به نقل از فرانسیس و همکاران شادکامی را وابسته به فراوانی ودرجه عواطف مثبت یا لذت ،سطوح بالای رضایت در طول زندگی و نبود احساسات منفی نظیر افسردگی و اضطراب دانسته اند(هومن و عسگری،1381،10).شادکامی یکی از ابعاد اصلی تجربه انسان ، از جمله خُلق مثبت ، رضایت از زندگی و شناخت هایی از قبیل خوش بینی و عزت نفس به شمار می رود.در مورد علل شادی ، پژوهش های وسیعی صورت گرفته است و اکنون راجع به شادی نظریات قابل توجهی وجود دارد.شادی از وقایع مثبت زندگی تأثیر می پذیرد و چنین وقایع مثبتی را می توان در شیوه تغییر یافته زندگی بنا نهاد(قائم پناه،1387).انسان موجودی شادی خواه و در پی تجربه حیاتی پرطراوت است.از این رو شاد بودن می تواند یکی از بزرگترین مبارزات انسان در زندگی باشد و لازمه شاد زیستن جست و جوی زیبایی ها و خوبی هاست(کفایی و همکاران،1388).ریشه ارتباط و علاقه انسان به گیاه که یکی از علل مهم سلامتی و شادی انسان بوده  و معلوم شده که استفاده از علل شادی مهم است، از سال های بسیار دور و شاید از دوران انسان های اولیه نشأت می گیرد.در طول تاریخ استفاده از گیاه و فضای سبز مسیر تکاملی و اشتقاق علمی گسترده ای داشته است.شهر و محله های آن مکانی است که همه ی بخش های ساکن و ساکنان بخش های ان می توانند در آن شکوفا شوند.
حال با توجه به اينكه گياهان و فضاي سبز از مؤثرترين علل شادي در انسان است چه اقداماتي در اين زمينه در  ايران صورت پذيرفته است ؟
به گزارش سما به نقل از روابط عمومي و بين الملل شهرداري مشهد، ناصر حاج محمدي در حاشيه دومين همايش ملي فضاي سبز شهري كشور در مشهد افزود : سرانه فضاي سبز كشور يازده مترمربع كمتر از استاندارد جهاني فضاي سبز(25- 20 مترمربع) مي باشد.وي از تدوين كليات طرح جامع فضاي سبز شهري كشور خبر داد و گفت : بر اساس برنامه ريزي هاي انجام شده در پنج سال آينده سرانه فضاي سبز 3 مترمربع افزايش خواهد يافت.
حال اين تحقيق به دنبال اين مسئله است كه در مناطق يك و چهار خميني شهر چه اندازه به اين مهم توجه گرديده است ؟ به عبارتي محقق درصدد يافتن ميزان شادكامي شهروندان اين مناطق با توجه به سرانه فضاي سبز موجود مي باشد.

اهمیت و ضرورت تحقیق
    مهم ترین اثرات فضای سبز در شهرها،کارکردهای زیست محیطی آن هاست که ایجاد تعادل در متابولیسم شهر از یک سو و بالا بردن سطح زیبایی از سوی دیگر، سبب افزایش کیفیت زیستی شهرها می شوند و در حقیقت فضای سبز ریه های تنفس شهرها به شمار می آیند.اما از مهمترین آثار فضای سبز که بر هیچ کس پوشیده نیست افزایش سلامت جسم و روان انسان است. بدین جهت بالابردن سطح آگاهی های مردم در مورد فضای سبز و آشنایی با خواص گیاهان ضرورتی است که مانع نابودی شهرها بر اثر آلودگی هوا و محیط زیست و همچنين بیماری های جسم و روح می گردد.به همین منظور اهمیت دادن به نقش فضای سبز در زندگی انسان ها و ایجاد علاقه بیشتر به فضاي سبز امری ضروري است.

هدف تحقیق
    بررسی ميزان فضای سبز در مناطق يك و چهار خمینی شهر و تأثیر آن در شادکامی شهروندان ساکن در آن مناطق.

فرضیات تحقیق
     بین درصد فراوانی فضای سبز و ميزان شادکامی افراد رابطه وجود دارد.
     بین درصد فراوانی فضای سبز و ميزان رضايت از زندگي افراد رابطه وجود دارد.
     بین درصد فراوانی فضای سبز و ميزان كارآمدي افراد رابطه وجود دارد.
     بین درصد فراوانی فضای سبز و ميزان خلق مثبت افراد رابطه وجود دارد.
     بین درصد فراوانی فضای سبز و ميزان سلامت رواني افراد رابطه وجود دارد.
     بین درصد فراوانی فضای سبز و ميزان عزت نفس افراد رابطه وجود دارد.

پرسش هاي تحقیق
     بين فراواني فضاي سبز و ميزان شادكامي شهروندان ارتباطی وجود دارد؟
    بين فراواني فضاي سبز و ميزان رضايت از زندگي شهروندان ارتباطی وجود دارد؟
    بين فراواني فضاي سبز و ميزان كارآمدي شهروندان ارتباطی وجود دارد؟
    بين فراواني فضاي سبز و ميزان خلق مثبت شهروندان ارتباطی وجود دارد؟
    بين فراواني فضاي سبز و ميزان شادكامي سلامت رواني ارتباطی وجود دارد؟
    بين فراواني فضاي سبز و ميزان عزت نفس ارتباطی وجود دارد؟

روش و ابزار تحقیق
     پژوهش حاضر از نوع توصیفی – مقایسه ای است.به این معنی که بدون مداخله در شرایط فعلی آزمودنی ها به جمع آوری اطلاعات که ا ز طریق پرسشنامه انجام شد پرداخته می شود.سپس معلول یا متغیر وابسته مورد یررسی قرار می گیرد و به مقایسه ویژگی در یک یا چند گروه که در اینجا شادکامی افراد با توجه به نوع توزیع و میزان فضای سبز می باشد می پردازد.
    ابزار اندازه گیری مورد استفاده در این تحقیق پرسشنامه شادکامی آکسفورد و برنامه spss16 است.شادکامی افراد در مناطق يك و چهار با توجه به میزان و فراواني فضای سبز هر منطقه که از طرح تفصيلي خميني شهر و آمار توسط مهندسين مشاور نقش محيط به دست آمده ،به وسيله پرسشنامه آكسفورد مقايسه و سنجیده و توسط برنامه spss تجزيه و تحليل گرديد.

جامعه آماری
     در این پژوهش جامعه آماری مورد مطالعه، ساکنین منطقه يك و منطقه چهار خميني شهر با جمعيتي به ترتيب 81041 و 49133 نفر مي باشد که به ترتيب داراي كمترين و بيشترين درصد و سرانه ي فضاي سبز يعني 66/0 و 44/6 مترمربع در سطح شهر مي باشند.

نمونه آماري
     براي انجام پژوهش به دلیل اینکه جمعیت منطقه یک تقریبا 5/1 برابر منطقه چهار است برای نتیجه گیری بهتر تعداد نمونه در منطقه یک 200 خانوار و در منطقه چهار 150 خانوار ، معادل يك  درصد از  کل جمعیت هر منطقه به طور تصادفي انتخاب شد.

محتوا
     در این تحقیق برای رسیدن به پاسخ این سوال که آیا میزان و درصد فراوانی فضای سبز بر میزان شادکامی افراد مؤثر است یا خیر اقدامات به شرح زیر صورت گرفت.

ابتدا با استفاده از آماری که از طرح تفصيلي خميني شهر و مهندسين مشاور در چهار منطقه خمینی شهر جمع آوري گرديد چنین نتیجه گیری شد که در بین چهار منطقه ، منطقه چهار بیشترین و منطقه یک کمترین درصد سرانه فضاي سبز يعني به ترتيب 44/6 و 0.66 مترمربع فضاي سبز براي هر نفر را داراست.اختلاف فاحش در اين ميزان به دليل وجود پارك جنگلي باوسعت 180000مترمربع در منطقه چهار است.

    به منظور سنجش میزان شادکامی افراد ساکن در منطقه چهار و منطقه يك از پرسشنامه شادکامي آکسفورد (2) استفاده شد. اين پرسشنامه در سال 1989 توسط آرگيل و لو تهيه شده است و داراي 29 ماده مي باشد.هر يك از سوال هاي اين آزمون داراي چهار گزينه است كه از صفر تا 3 نمره به خود اختصاص داده اند.بنابراين حداكثر نمره ي كل آزمون 87 مي باشد.شايان ذكر است كه روايي و پايايي اين پرسشنامه در تحقيقات متعددي مورد بررسي قرار گرفته است.به عنوان مثال آرگايل و لو (1990) پايايي اين پرسشنامه را با استفاده از روش آلفاي كرنباخ در مورد 347 آزمودني مورد بررسي قرار دادند و ضريب آلفاي 90/0 را به دست آوردند و همبستگي دروني آن را بين 4/0 تا 65/0 گزارش كرده اند.همبستگي بالاي اين پرسشنامه نشان دهنده اعتبار اين پرسشنامه است. اين پرسشنامه شامل پنج بعد است كه عبارت است از :  رضايت از زندگي ، كارآمدي ، خلق مثبت ،سلامت رواني و عزت نفس(علي پور و نوربالا ،1378).آمار  و داده هاي به دست آمده از طريق پرسشنامه آكسفورد در دو منطقه در برنامه spss16 وارد و تجزيه و تحليل گرديد كه نتايج آن در جدول 1 آورده شده است.

جدول 1) نتايج آزمون t گروه هاي مستقل برای میزان شادکامی و مولفه های آن در نمونه های ساکن منطقه چهار و منطقه یک خميني شهر

پاسخ به پرسش ها و فرضیات
با توجه به بررسی های به عمل آمده و تجزیه و تحلیل صورت گرفته چنین برمی آید که :
رابطه معنا داری بین میزان فضای سبز و شادکامی شهروندان وجود دارد.همچنین این رابطه بین فضای سبز و ابعاد میزان رضایت از زندگی،خلق مثبت، میزان کارآمدی شهروندان،سلامت روانی و عزت نفس وجود دارد و هر چه فضای سبز بیشتر وجود داشته باشد شادکامی بیشتری نیز در بین شهروندان وجود دارد.

جمع بندي و نتيجه گيري
بر اساس اطلاعات مندرج در جدول شماره 1:
مقایسه میزان شادکامی در دو گروه شهروندان ساکن در منطقه چهار و ساکنین منطقه یک ، حاکی از تفاوت معنی دار شادکامی در دو گروه بود. (01/ 0 >  p، 98 =  df، 263/ 8 = t) به طوری که میانگین شادکامی افراد ساکن در منطقه چهار در محدوده پارک پیروزی(14/38 = M) بـه طـور معنی داری بیـشتر از میانگین شادکامی افراد ساکن در منطقه یک بدون فضای سبز (48/26 =M ) بود.
همچنین در مورد خرده مقیاس های شادکامی نیز میانگین ها حاکی از وضعیت مطلوب تر افراد ساکن در منطقه چهار بود. افراد ساکن در منطقه چهار و افراد ساکن در منطقه یک در متغیر های شادکامی در بعد رضایت از زندگی (01/ 0 >  p، 98 =  df، 154/ 7 = t)، بعد کـار آمدی (01/ 0 >  p، 98 =  df، 714/ 6 = t)، بعد خلـق مثبت (01/ 0 >  p، 98 =  df، 294/ 4 = t) و بعد سلامت روانی (01/ 0 >  p، 98 =  df، 986/ 3 = t) و همچنين بعد عزت نفس (01/ 0 >  p، 98 =  df، 041/ 1 = t) تفاوت معنی داری نشان دادند. به طوری که افراد ساکن در منطقه چهار از نظر شادکامی در اين پنج بعد در وضعیت مطلوب تری در مقایسه با ساکنین منطقه یک  بودند.
بنابر تجزيه و تحليل انجام شده چنين نتيجه گيري مي شود كه درصد فراواني فضاي سبز بر ميزان شادكامي افراد مؤثر است و هرچه اين درصد و فضاي سبز بيشتر باشد ميزان شادكامي افراد نيز بيشتر است.پس افراد ساكن در منطقه چهار به دليل داشتن درصد و سرانه فضاي سبز بيشتر  داراي شادكامي بيشتري نسبت به ساكنين منطقه يك مي باشند.

پيشنهادات
1.    توجه نمودن مديران و مسئولين در طراحي و برنامه ريزي ها به امر شادكامي شهروندان
2.    آموزش و فرهنگ سازي مردم و مسئولين شهري در خصوص عوامل مؤثر در شادكامي و ترغيب آن ها به ايجاد آن عوامل
3.    افزايش سطح و سرانه فضاي سبز در منطقه يك براي افزايش شادكامي شهروندان نسبت به ساير مناطق.
4.    مشاركت مردم در ايجاد و توسعه فضاي سبز
5.    توزيع عادلانه كاربريهاي  فضاي سبز
6.    پيش بيني و تأمين بودجه و منابع مادي و مالي لازم در اين خصوص

 
منابع:

1.    آرگایل،مایکل(1383)،روانشناسی شادی،ترجمه نشاط دوست،گوهری انارکی و همکاران
2.    حاجی میررحیمی،سید داوود(1385)، مجموعه مقالات همایش آموزش و پژوهش فضای سبزشهر تهران
3.    علی پور،احمد و احمد نوربالا،(1378)،بررسی مقدماتی پایایی و روایی پرسشنامه شادکامی
4.    کفایی ،سیامک ،سرورالسادات هاشمی، زهرا ادریس آبادی، فریده درفشی، میترا زاغی و سمیه گایکانی،(1388)، نظرسنجی از مردم تهران درباره شادی
5.    هومن، علی،(1376)، استانداردسازی و هنجاریابی پرسشنامه سلامت عمومی بر روی دانشجویان دوره کارشناسی دانشگاه تربیت معلم، مؤسسه تحقیقات تربیتی دانشگاه تربیت معلم
6.     مطالعات بازنگري طرح جامع خميني شهر 1391 - مهندسين مشاور نقش محيط
7.    منابع اينترنتي سايت تبيان