آنگونه که تاریخ گواهی می­دهد تمدن اسلامی ایران، تمدنی پربار و غنی بوده­است که در دوران شکل­گیری و شکوفائی خود، تلاش کرده تا ساحت­های مختلف حیات این جهانی بشر را تبیین کرده و به تعالی برساند تا در سایه این تعالی، انسان مستقر در کره خاکی، به تعالی آن جهانی برسد.

از این رو، دانشمندان و اندیشمندان این تمدن درصدد بوده­اند تا زندگی بشر را در زمین بسامان کرده و با کشف و تبیین علل و عوامل پدیدهای طبیعی، تدبیر امور زندگی را روان سازند.

تدبیر منزل، سیاست مدن و... مؤلفه­هایی بوده­است که تمدن اسلامی درصدد تبیین آن برآمده­است.

راههای سیاست مدن به معنای استراتژی­ها و روش­های لازم برای اداره بلاد و جامعه آنروز، یکی از دغدغه­های همیشگی اندیشمندان و مسلمانان بوده­است. یکی از تلاش­های برجسته در این زمینه، کتاب آئین شهرداری است که در آن به تشریح روش­های اداره شهرها پرداخته شده­است. نویسنده دانشمند آن محمد بن احمد بن قرشی معروف به ابن اخوه نویسنده قرن هفتم است. موضوع این کتاب حسبت است که در اصطلاح اداری –اسلامی، رسیدگی به کار بازار و کوی و برزن و خرید و فروش و منع از تقلبات کسبه و اصناف و کارهایی نظیر این­ها مدنظر بوده­است. از لحاظ تشکیلات اداری جدید قسمت­هایی از وظایف شهرداری محسوب می­شود. عنوان اصلی کتاب«معالم القربه فی احکام الحسبه» است که در فارسی می­توان به آیین شهرداری ترجمه کرده در این شماره به وظایف نانوایان می­پردازیم:

باید که محتسب(1) نان پزان و نانوایان را ملزم کند تا سقف تنور را بلند بسازند و (2)دودکش­های فراخ تعبیه کنند و نیز به هنگام تعمیر آتشخانه(3) را جارو کنند و ظروف را بشویند و تمیز کنند و با حصیری که دارای دو چوب آویزان بر تنور باشد بپوشانند، به هنگام خمیر گرفتن جامه­ای با آستین­های تنگ پوشند و دهان بند داشته باشند، زیرا چه بسا به هنگام عطسه و یا سخن گفتن از آب دهان و یا بینی او در خمیر می­افتد. و برگریبانش دستاری سفید ببندد تا از قطرات عرق مانع باشد و نیز موهای ذراعین(4) را بسترد(6) تا در خمیر نیفتد، و چون به هنگام روز خمیر گیرد، کسی را نزد خود بگمارد که مگس­پران به دست گیرد و مگس­ها را براند. محتسب باید بداند که نانوایان چیزهایی به آرد می­آمیزند از قبیل زردچوبه و زعفران و مانند آن­ها تا نان گلی رنگ نماید و برخی نخود و باقالا می­آمیزند. محتسب باید نانوایان را از پختن نان پیش از عمل آمدن خمیر بازدارد، زیرا نان فطیر6 در ترازو سنگین و برای معده ثقیل است و همچنین است درصورتی که نمک نان کم باشد بهتر است که محتسب بر هر دکانی روزانه سهمیه­ی معینی مقرر کند تا به هنگام کمیابی نان امور شهر مختل نشود. و باید که در پایان هر روز دکان­های نانوایی را بازرسی کند و نگذارد کسی از کارگران در روی کیسه­های آرد یا در محل خمیر گرفتن بخوابد. و دستور دهد کیسه­ها را پس از تکان دادن و شستن برطناب­ها آویزند.

******

1- کسی که بر کارهای کسبه نظارت می­کند

2- قرار دهند

3- دهانه تنور

4- از سرانگشتان تا آرنج

5- بتراشد

6- نان بی مایه