به گفته «گوته » آلماني، خصلت عمده شعر نظامي «جستجوي كمال مطلوب» بوده است. نظامي شاعر قرن ششم به همه جا به ديده ژرف و نگاه كاونده و انتقادي مينگرد و هر لحظه نيكي و اصلاح ميجويد. اشعار وي قالب اندرزگوئي دارد اما به زبان آوردن آن در دوران سايه خدا بودن پادشاهان جسارت ميخواهد. كافي است شعر پيرزن و سلطان سنجر وي را بخوانيد. در اين مجال چند بيت از مخزن الاسرار وي در توصيه به پيشگيري رويه عدل و دادگري دركوتاه دوران زندگي را ميآوريم.
 
اي سپر افكنده ز مردانگي
غول تو بيغولۀ بيگانگي
غره به مُلكي كه وفاييش نه
زنده به عمري كه بقایيش نه
گردن عقل از هنر آزاد نيست
هيچ هنر خوبتر از داد نيست  
جز گهر نيك نبايد نمود
سود توان كرد بدين مايه سود
نيست مبارك ستم انگيختن
آب خود و خون كسان ريختن
هركه در اين خانه شبي داد كرد
خانۀ فرداي خود آباد كرد
اي كاش ديكتاتورهايي كه در مقابل بيداري و آزاديخواهي مردمان كشورهاي اسلامي خاورميانه ايستادهاند به اين ابيات توجه مي كردند.