آشنايي با واژه هاي مختلف و شكافتن زواياي مختلف آن براي رسيدن به تعريف و برداشت يكسان و نزديك به هم، نقش كليدي در تنظيم مناسبات و رفتارهاي شهروندي و قاعدتاً آسان شدن زندگي شهري و كسب فرهنگ شهروندي خواهد داشت.

مثلاً ‌اگر شهرنشينان چراغ هاي راهنمايي و رانندگي را بشناسند و مفهوم و كاربرد رنگ هاي مختلف آنرا در اثر آموزش از همان دوران كودكي فرا گرفته باشند اين آدمهاي طبيعي و آموزش ديده كه در واقع شهروند محسوب مي شوند مي دانند بايد پشت چراغ قرمز بمانند و از چراغ سبز عبور كنند، در اين صورت مناسبات مردم آسان و معني دار و بدون تنش خواهد بود و اگر كسي به دلايلي رعايت نكرد آنگاه نيروهاي انتظامي و قضايي هستند كه بايد برخورد كنند.

از جمله اين واژه ها «حريم» مي باشد كه ذره بين در سه شماره قصد دارد بر روي زواياي مختلف آن بچرخد و آنرا درشت نمايد. با اميد اينكه در مناسبات و روابط مختلف شهروندان و مديران مفيد افتد.

تعريف حريم: 

به واكنش ها واحساسات خود و ديگران در شرايطي كه آورده مي شود توجه نماييد:

• قرار گرفتن در يك اتوبوس يا آسانسور شلوغ.
• واكنش كودكي وقتي كه يك كودك غريبه بر روي زانوي پدر وي نشسته است.
• احساسات و رفتارهاي چند كارمند كه در يك مكان مشترك بدون رعايت فاصله مكاني كنار همديگر مجبور به امور ارباب رجوع هستند.
• نزديكي بيش از حد يك فرد غريبه به هنگام صحبت كردن با شما.
• رعايت نكردن برخي امور و داشتن رفتار نامناسب توسط دانش آموز يا دانشجو با معلم و استاد خود.
• ورود فردي به محل استقرار شما در شرايطي كه مشغول عبادت يا مطالعه و فكر و يا استراحت هستيد.

در شرايط ذكر شده و يا مشابه آن، شما و ديگران چه واكنشي از خود نشان مي دهيد؟ و چه احساسي خواهيد داشت؟ آيا در شرايط قرار گرفتن در اتوبوس يا آسانسور شلوغ سعي نمي كنيد خود را جمع و جور كرده و فاصله اي از افراد بگيريد و از نگاه هاي مستقيم پرهيز كنيد؟

آيا در شرايطي كه كودك غريبه روي زانوي پدرش نشسته، كودك آن پدر‌واكنشي مثل گريه كردن و يا حمله به كودك غريبه از خود نشان نمي دهد؟ و آيا وقتي چند كارمند در شرايط مكاني نامناسب مجبور به كار هستند دچار اشتباه و خستگي و حتي رفتارهاي تهاجمي نمي شوند؟ آيا اگر كسي در حال صحبت كردن به شما خيلي نزديك شده و حتي دست شما را بگيرد بخصوص اگر غريبه باشد، احساس ناامني و ناراحتي به شما دست نمي دهد؟

اگر در شرايط ذكر شده و يا مشابه آنها واكنش هايي را از خود و ديگران مشاهده كرديد و احساس خوبي نداشتيد مفهوم آن اين است كه انسان براي خود حريم هايي قائل است كه دوست دارد جامعه و هم نوعان آنها را به رسميت شناخته و به آن عمل كنند و انتظار اين است كه مجموعه قوانين و مقررات و نيز بسترها و امكانات و خدمات و مبلمان شهري بر پايه محترم شمردن آنها تدوين و اجرا گردد.

پايه هاي علمي حريم ها  

در آموزه هاي دين و احاديث و سخنان و سيره ائمه اطهار (عليهم السلام) قطعاً به رعايت و محترم شمردن انواع حريم ها از جمله محرم و نامحرم در حرف و عمل توصيه شده است كه مي تواند از طريق ستونهاي ديگر نشريه فرصت مثلاً خوان معرفت طرح گردد. اما شايد اولين بار انسان شناسي بنام «ادوارد – ت – هال» بطور علمي به حريم ها پرداخت و سعي در تقسيم بندي و متمايز كردن آنها نمود كه بعداً علم «proximics» را بوجود آورد و به اين دليل بسياري وي را پدر و پايه گذار علم مذكور مي خوانند.

علم proximics چيست؟ 

آنگاه كه خانم خانه دار، محل هركدام از مبل ها و يا شيوه و مكان پهن كردن پتو وگذاشتن پشتي ها را در سالن و پذيرايي مشخص مي كند به فكر اين است كه چگونه افراد در مجاورت همديگر باشند كه هم راحت باشند و هم بتوانند ارتباط راحتي با هم برقرار كنند.

زماني كه در يك سالن سخنراني صندلي هاي مدعوين و نيز تريبون سخنران چيده مي شود اين كار به گونه اي انجام مي گيرد كه ارتباط محل نشستن افراد با همديگر راحت و بدون مزاحمت براي ديگري باشد و همچنين سخنران بتواند بر مستمعين تسلط كافي داشته باشد.

وقتي در سالني يا اتاقي در يك اداره و يا شركت و مركزي كه ارباب رجوع دارد ميز بندي صورت مي گيرد ميز و صندلي ها به گونه اي قرار مي گيرد كه هركارمند بتواند بدون تداخل با كار همكار خود با ارباب رجوع خويش ارتباط راحت برقرار كرده و كار او را انجام دهد.

در يك سالن مطالعه، چینش میزهای مطالعه به گونه اي است كه مطالعه كننده عمده تمركز و حواسش بركتاب بوده و راحت مطالعه نمايد.

در تمامي موارد ذكر شده و مشابه آنها، چگونگي محل قرار گرفتن اشياء و چينش و آرايش آنها در ارتباط با همديگر و احساس آرامش و حفظ حريم موضوع علم  priximics مي باشد.

تقسيم بندي حريم ها

بر اساس تحقيقات و مطالعات «ادوارد – ت – هال» افراد بطور نا خود آگاه در ارتباط با همديگر چهار حريم را در نظر مي گيرند كه منظور فاصله اي است كه افراد از همديگر در مناسبات مختلف از هم مي گيرند كه به حريم صميمانه، حريم شخصي، حريم اجتماعي و حریم عمومي تقسيم مي شوند.

البته آنچه ت – هال بيان كرده حريم هاي مكاني است. اينكه اين حرم ها چه تعريفي دارند و فاصله مكاني آنها چقدر مي باشد و حريم هاي ديگر چه حريم هايي هستند و يك شهروند عملاً از اين بحث چه آموزه هايي را بايد فرا بگيرد و به آن عمل كند در شماره هاي پسين تقديم خوانندگان فهيم فرصت خواهد شد.