طلاق و مهريه
اشاره: مهريه عبارت از مالي است كه به مناسبت عقد نكاح مرد ملزم به تاديه آن به زن مي شود الزام مربوط به تمليك مهريه ناشي از حكم قانون است و ريشه قراردادي ندارد. به همين دليل سكوت دو طرف در عقد و حتي توافق به اين كه زن مستحق مهريه نباشد نمي تواند تكليف مرد را دراين زمينه از بين ببرد. درست است كه انعقاد نكاح به تراضي طرفين است ولي آثار آن را زن و شوهر به وجود نمي آورند همين كه زن و مرد يا پيوند زناشويي موافقت كردند، در وضع ويژه اي قرار مي گيردند كه به ناچار بايد آثار و نتايج آن را بپذيرند بنابراين مهريه نوعي الزام قانوني است كه بر عهده مرد است و فقط زوجين مي توانند هنگام بستن عقد مهريه را به تراضي معين كنند.
پس از عقد ازدواج زن مالك مهريه مي شود و مي تواند هر لحظه آن را مطالبه كند ، به عبارت ديگر وصول مهريه موكول به زمان طلاق و جدايي نيست ، يعني در حالتي كه زن و شوهر با هم زندگي مي كنند و هيچ اختلافي هم ندارند زن مي تواند از شوهر مهريه اش را در خواست كند حتي زن مي تواند تا مهريه به او تسليم نشده از ايفاي وظايف زناشويي امتناع كند و اين امتناع مسقط حق نفقه او نخواهد بود اين حق را حق حبس مي گويند ( ماده 1085 قانون مدني) مگر اينكه براي پرداخت مهريه اقساط يا مدت معين شده باشد كه در اين حالت تا قبل از زمان موعود زن حق مطالبه مهريه خود را ندارد. اما به رغم تصريح قانون ، توجه به عرف و فرهنگ حاكم بر جامعه مطالبه مهريه در زماني غير از طلاق، امري نامتعارف و نامعمول به شمار رفته و چه بسا كه زمينه ساز بروز بسياري از اختلافات گردد و در نهايت به طلاق ختم شود.

 

سوال: آثار طلاق بر مهريه كدام است؟
جواب : طلاق به عنوان يكي از علل قانوني ، انحلال نكاح در پاره اي موارد بر مهريه اثرمي گذارد هر گاه مهريه در عقد معين نشده و قبل از تعيين مهريه طلاق صورت پذيرد بر حسب اينكه طلاق قبل يا بعد از نزديكي باشد حكم مساله متفاوت خواهد بود همچنين در صورتي كه مهريه بعد از عقد تعيين شود.

اول : طلاق قبل از نزديكي و بعد از تعيين مهريه
در صورتي كه طلاق قبل از نزديكي و بعد از تعيين مهريه داده شود زوج ملزم به پرداخت يا تسليم نصف آنچه به عنوان مهر تعيين كرده اند ، خواهد بود . در اين حالت در واقع نصف مهر المسمي به زن تعلق مي گيرد مهرالمسمي يكي ازاقسام مهريه است و عبارت از ميزان مالي است كه به عنوان مهريه در عقد نكاح ذكر مي شود ، اما مالكيت او نسبت به نصف مهريه متزلزل است و در صورتي مستقر خواهد شد كه نزديكي واقع شود در صورت وقوع طلاق قبل از نزديكي مالكيت متزلزل زن نسبت به نصف مهر از ميان خواهد رفت و اين نصف به شوهر برميگردد ( ماده 1092 قانون مدني) پس اگر مهريه دين بوده ( مانند مبلغي وجه نقد) و هنوز پرداخت نشده ، نصف آن از ذمه شوهر ساقط مي شود و اگر تماما پرداخت شده باشد ، شوهر حق دارد نصف آن را مسترد كند اگر مهريه عين باشد ( مانند خانه يا اتومبيل معين) باز هم شوهر مي تواند نصف آن را استرداد كند در اين فرض بر حسب اينكه مهريه در زمان طلاق در ملكيت زن باقي باشد يا نه ، نصفي كه به شوهر بر مي گردد نصف مشاع عين يا مثل يا قيمت نصف مهريه خواهد بود به عبارت ديگر هر گاه عين معين مهريه قرارداده شده باشد و هنگام طلاق در ملكيت زن باقي باشد با وقوع طلاق قبل از نزديكي ، نصف مشاع آن به شوهر تعلق مي گيرد و مالكيت زن نسبت به آن نصف زايل مي گردد و هر گاه در زمان طلاق عين مهريه در ملكيت زن نباشد، چنانكه مهريه اتومبيلي بوده و پس از تسليم به زن تلف شده باشد، شوهر مستحق مثل يا قيمت نصف آن خواهد بود.
مقصود اين است كه اگر مالي مثلي باشد ، نصف مثل و اگر قيمي باشد، قيمت نصف بايد پس از طلاق به شوهر داده شود ( ماده 1092 قانون مدني)

دوم _ طلاق قبل از نزديكي و قبل از تعيين مهريه
در صورت وقوع طلاق قبل از نزديكي و تعيين مهريه ، زن مستحق مهرالمتعه خواهد بود . ماده 1092 قانون مدني مي گويد : « هر گاه مهريه در عقد ذكر نشده باشد و شوهر قبل از نزديكي و تعيين مهريه ، زن خود را طلاق دهد زن مستحق مهرالمتعه است و اگر بعد از آن طلاق دهد ، مستحق مهرالمثل خواهد بود»
مهرالمتعه و مهر المثل در كنار مهر المسمي اقسام مهريه را تشكيل مي دهند مهر المتعه با ملاحظه وضعيت مالي مرد از حيث غني و فقر تعيين مي شود ( ماده 1094 قانون مدني) و بر خلاف مهرالمثل وضع و مال زن ملاك عمل نيست مهر المثل مهريه است كه در عقد معين نشده و بعدا با توجه به اوضاع و احوال زن تعيين مي شود ( مطابق ماده 1091 قانون مدني) كه ممكن است با مهر المسمي برابر و يا متفاوت از آن باشد لازم به ذكر است كه ، مهرالمتعه ويژه نكاح دائم است زيرا حكم آن ناظر به موردي است كه مهريه در عقد ذكر نشده و مرد پيش از نزديكي زن را طلاق دهد در حالي كه نيامدن مهريه در نكاح منقطع موجب بطلان آن است و طلاق نيز در آن راه ندارد. مهرالمثل نيز به طور معمول در نكاح منقطع موردي پيدا نمي كند زيرا ضرورت تعيين مهريه مانع از آن است كه بعد از نزديكي نيازي به تعيين مهرالمثل پيدا شود.

سوم _ طلاق بعد از نزديكي و قبل از تعيين مهريه
اگر مهريه در عقد ذكر نشده يا عدم مهريه شرط شده باشد و قبل از تعيين مهريه نزديكي واقع شود، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود و اگر قبل از تاديه مهر نكاح منحل شود، لطمه اي به حق زن وارد نخواهد شد و او مي تواند حتي بعد از انحلال نكاح حق خود را مطالبه كند و چنانچه انحلال نكاح به علت فوت زن باشد، حق زن به ورثه او منتقل ميشود . ماده 1093 در مورد طلاق به اين موضوع تصريح كرده است همچنين طبق ماده 1099 در صورت جهل زن به فساد نكاح وقوع نزديكي زن مستحق مهرالمثل است. به عبارت ديگر در اين حالت كه نكاح باطل است ولي زن از فساد آن اطلاعي ندارد و در اثر جهل به حكم يا موضوع عقد آن را درست مي پنداشته است در اين حالت اگر نزديكي صورت گرفته باشد زن استحقاق گرفتن مهرالمثل را دارد.

چهارم_ طلاق بعد از نزديكي و بعد از تعيين مهريه
در اين صورت زوج پس از طلاق ملزم به پرداخت تمامي آنچه كه معين شده است ، مي باشد.

سوال: مهريه را چگونه مي توان وصول كرد؟
جواب: زن براي وصول مهريه دو راه پيش رو دارد:
1- از طريق مراجعه به دادگستري و اقامه دعوي كه اين دعوي مطروحه دعواي مالي است يعني بايد با توجه به ميزان مبلغ مهريه مورد مطالبه تمبر قانوني ابطال شود و در ضمن اين دعوي، در دادگاه خانواده قابل طرح است و تابع تشريفات آن دادگاه مي باشد در صورتي كه زن توانايي پرداخت هزينه دادرسي را نداشته باشد بايد دادخواست اعسار بدهد.

2- وصول مهريه از طريق اجراي ثبت

اگر بين زن و شوهر عقد نامه رسمي تنظيم شده باشد ، مهريه را از طريق اجراي ثبت( مثل ساير اسناد رسمي) هم مي توان وصول كرد. بر اي اين كار زن به دفترخانه اي كه ازدواج در آن واقع به ثبت رسيده است رجوع و تقاضاي وصول مهريه خود را مي نمايد از طرف دفترخانه مراتب به شوهر ابلاغ و چنانچه شوهر حاضر به پرداخت مهريه نباشد زن تقاضاي اجراي مفاد سند ازدواج خود را در خصوص مهريه مي نمايد ( اصطلاحا گفته مي شود، زن مهريه خود را به اجرا مي گذارد) چنانچه از طرف زن مالي از شوهر معرفي شود كه جزء مستثنيات دين نباشد مال معرفي شده از طرف اجراي ثبت به نفع زن توقيف مي گردد و چنانچه مرد فاقد مال بوده و لكن كارمند دولت باشد، با تقاضاي زن يك سوم حقوق وي و در صورت داشتن فرزند براي مرد يك چهارم حقوق مذكور تا پرداخت كل مهريه به نفع درجه توقيف وي به وي پرداخت مي شود.
سوال : اگر زني كه نيمي از مهريه خود را بخشيده و طلاق گرفته است ( طلاق خلع و مبارات ، به واسطه كراهتي كه زن از شوهر دارد يا كراهتي كه زن و شوهر از يكديگر دارند) آيا مي تواند مابقي مهريه خود را به نرخ روز مطالبه كند ؟ اگر تصويب قانون تاديه مهريه به نرخ روز بعد از تاريخ حكم طلاق باشد تكليلف چيست؟
جواب : با توجه به اينكه نصف مهريه بر عهده مرد باقي مانده و اكنون زن مهريه خود را مطالبه مي كند، ارزيابي مهريه بر اساس نرخ روز ضروري است.

آيا مي دانيد كه:
مهريه بايد وحدت و آرامش را به زندگي هديه كند نه موجب فراق و جدايي شود؟
مهريه يك فرصت است نه يك تهديد
مهريه هاي كلان آفت زندگي زناشويي است.